Η Γουμένισσα των χάλκινων και της καταπράσινης φύσης…

Ένα αυγουστιάτικο πρωινό με βρίσκει καθισμένη σε μια καφετέρια κάτω από τα σκιερά πλατάνια της κεντρικής πλατείας της Γουμένισσας. Καθώς απολαμβάνω ένα δροσερό milk-shake μπανάνα, χαζεύω τον κόσμο που πηγαινοέρχεται. Στο ένα παγκάκι της πλατείας κάθονται παιδάκια και παίζουν. Στο άλλο παγκάκι ο «τρελός του χωριού» πίνει καφέ και μιλάει με τον εαυτό του και με τα φαντάσματα του νου του. Μια μεγάλη παρέα μεσηλίκων με τα παιδιά τους ξεσηκώνουν τον τόπο με τις ζωηρές φωνές τους από το παραδίπλα τραπέζι. Κλασικές εικόνες της ελληνικής επαρχίας… Τα παιδιά να κυνηγιόνται σε όλη την πλατεία και οι γονείς να συνομιλούν με δυνατή φωνή. Το παράδοξο της όλης υπόθεσης ήταν ότι οι γονείς, που στα χρώματά τους ήταν αρκετά μελαμψοί, τις περισσότερες φορές μιλούσαν μεταξύ τους σε μια διάλεκτο που έμοιαζε αρκετά με την ποντιακή, χωρίς ωστόσο να είμαι απόλυτα σίγουρη για αυτό. Πότε-πότε ο βασικός πάτερ-φαμίλιας «μάλωνε» τους υπόλοιπους, υποδεικνύοντάς τους να μιλούν στα ελληνικά όταν βρίσκονται μπροστά σε κόσμο παρόλο που, όπως έλεγε, «ελληνικά ήταν και αυτά που μιλούσαν οι ίδιοι». Χαρακτηριστικό δε της παρουσίας τους ήταν ότι όταν ήρθε η ώρα να αποχωρήσουν, στριμώχτηκαν σε ένα -υπερφορτωμένο από βαλίτσες, καρότσια και λοιπά συμπράγκαλα- Porsche Cayenne με γερμανικές πινακίδες. Προφανώς οι άνθρωποι δεν με ενόχλησαν σε κάτι, παρά το γεγονός ότι μιλούσαν δυνατά και χειρονομούσαν έντονα. Αυτό που μου τράβηξε την προσοχή ήταν ότι ενσάρκωναν ακριβώς δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά των κατοίκων της Γουμένισσας: αφενός η πλειοψηφία τους είναι ποντιακής ή τσιγγάνικης καταγωγής και αφετέρου σχεδόν κάθε οικογένεια έχει κάποιον συγγενή που έχει φύγει μετανάστης στο εξωτερικό και ειδικά στη Γερμανία… 

      

Κάπως έτσι ξεκίνησε η πρώτη γνωριμία μου με τη Γουμένισσα που είναι χτισμένη σε υψόμετρο 250 μ., στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Πάικου και αποτελεί την τρίτη μεγαλύτερη πόλη του Νομού Κιλκίς μετά το Κιλκίς και το Πολύκαστρο. Στην ουσία, πρόκειται για μια μικρή και γραφική κωμόπολη που ζει αρκετά αποκομμένη από τον υπόλοιπο Νομό, διατηρώντας σε μεγάλο βαθμό τον παραδοσιακό της χαρακτήρα. Απέχει περί τα 530 χλμ. από την Αθήνα, 70 χλμ. από τη Θεσσαλονίκη, 40 χλμ. από το Κιλκίς και 20 χλμ. από τα Γιαννιτσά. Φημίζεται για τα κρασιά της, το τσίπουρο, τα παραδοσιακά σπίτια και τα όμορφα μοναστήρια της, την υπέροχη φύση με τα άφθονα τρεχούμενα νερά και φυσικά τα ξακουστά χάλκινα παραδοσιακά μουσικά όργανα.   

 

Λίγα λόγια για την Ιστορία… 

 

Η πρώτη πόλη που ιδρύθηκε στην περιοχή ήταν η αρχαία Παιονία που πήρε το όνομά της από τον μυθικό Παίονα, γιο του Ενδυμίονα που ήταν εραστής της Σελήνης. Η πρώτη γραπτή αναφορά στην πόλη με την ονομασία «Γουμένισσα» είναι από το 1346, επί εποχής των Παλαιολόγων, όταν αυτή παραχωρήθηκε στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους και μετατράπηκε σε θρησκευτικό κέντρο, με πυρήνα το Μοναστήρι της Παναγίας, παίρνοντας το όνομά της προς τιμήν του Ηγούμενου της Μονής, ο οποίος απαγχονίστηκε από ληστές σε ένα πλατάνι του δάσους της Μονής, στη θέση που σήμερα βρίσκεται η κεντρική πλατεία. Οι κάτοικοι της κωμόπολης ασχολούνταν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία και τα υφάσματα. Μάλιστα το 1387, επί Τουρκοκρατίας, η δημιουργία εξαιρετικής ποιότητας υφασμάτων για την κατασκευή των στολών του Οθωμανικού στρατού χάρισε στη Γουμένισσα το ειδικό προνόμιο της αυτοδιοικούμενης περιοχής. 

Κάπως έτσι, εξαιτίας της βιοτεχνικής δραστηριότητας αλλά και της παραγωγής κρασιού, η περιοχή απέκτησε φήμη σε όλη την Κεντρική Ευρώπη, γεγονός που οδήγησε στη μεγάλη εμπορική και οικονομική άνθιση του 19^ου αιώνα. Η πόλη συνεισέφερε  στον Μακεδονικό Αγώνα (1903-1908) μέσω της δράσης σπουδαίων ντόπιων οπλαρχηγών ενώ ο Ίων Δραγούμης την επισκέφθηκε δύο φορές. Παράλληλα, εδώ διέμεινε για ένα διάστημα και η Πηνελόπη Δέλτα κατά την εποχή που έγραφε «Τα Μυστικά του Βάλτου». Η Γουμένισσα απελευθερώθηκε στις 23 Οκτωβρίου 1912 με τη Μάχη των Γιαννιτσών. Σήμερα, ο πληθυσμός της ανέρχεται στους 4.000 κατοίκους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ασχολούνται με την αμπελουργία και την καλλιέργεια μήλων και κερασιών. Η σύσταση του πληθυσμού περιλαμβάνει γύρω στις 400-500 οικογένειες που ήρθαν από την Ανατολική Ρωμυλία το 1924, Πόντιους που ήρθαν το 1922 και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Νοσοκομείου, μερικούς Βλάχους που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Λιβάδια (έναν ορεινό οικισμό του Πάικου, σε υψόμετρο 1.200 μ.) ενώ οι υπόλοιποι κάτοικοι είναι γηγενείς. Ξεχωριστή είναι η λεγόμενη «γειτονιά των μουσικών», η συνοικία δηλαδή του Αγίου Γεωργίου όπου ζουν οι λαϊκοί οργανοπαίχτες των χάλκινων πνευστών και κρουστών. 

Τα Χάλκινα της Γουμένισσας…   

 

Ορχήστρα με τα ξακουστά "χάλκινα" της Γουμένισσας

Η περιοχή της Γουμένισσας είναι γνωστή για τα περίφημα «χάλκινα», τις μπάντες δηλαδή των πνευστών αλλά και κρουστών οργάνων που είναι συνυφασμένες με την τοπική παράδοση. Οι μπάντες αυτές δίνουν το παρών σε όλα τα πανηγύρια και τις μεγάλες γιορτές της πόλης. Το σημαντικό είναι πως οι οργανοπαίχτες της Γουμένισσας είναι αυτοδίδακτοι και περνούν τη γνώση τους από γενιά σε γενιά. Οι περισσότεροι κατοικούν -όπως είπαμε- στη γειτονιά των μουσικών, ορισμένοι ωστόσο γυρίζουν σε όλη την Ελλάδα και εμφανίζονται σε γάμους και διάφορες εκδηλώσεις ενώ, μέσα από τις συνεργασίες τους με γνωστούς καλλιτέχνες, ταξιδεύουν σε Ευρώπη και Αμερική δίνοντας συναυλίες και προωθώντας με αυτόν τον τρόπο την τοπική παράδοση σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι βασικές γιορτές στις οποίες κάνουν την εμφάνισή τους οι μπάντες με τα χάλκινα είναι κυρίως τα πανηγύρια του καλοκαιριού αλλά και τα Θεοτόκεια τον Αύγουστο που περιλαμβάνουν πολιτιστικές και θρησκευτικές εκδηλώσεις, η Καθαρά Δευτέρα κατά την οποία πραγματοποιείται παραδοσιακό γλέντι με φασολάδα και συνοδεία χάλκινων αλλά και η γιορτή του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελουργών, την 1^η Φεβρουαρίου που κορυφώνεται με το λεγόμενο «κουρμπάνι» (έθιμο κατά το οποίο «θυσιάζεται» και μαγειρεύεται ένα μοσχάρι). Ένα από τα εντυπωσιακότερα έθιμα της τοπικής παράδοσης στο οποίο επίσης συμμετέχουν τα χάλκινα είναι η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή. Οι μπάντες μοιράζονται στις τρεις εκκλησίες της πόλης (του Αγίου Γεωργίου, της Παναγίας και του Αγίου Σάββα), συνοδεύουν την αργόσυρτη πομπή των Επιταφίων του κάθε Ναού παίζοντας βυζαντινούς ύμνους ταυτόχρονα με τις χορωδίες που ψάλλουν και απλώνουν στα πλακόστρωτα στενάκια τις γλυκές και μελαγχολικές μελωδίες τους. Στην επάνω μικρή πλατεία της πόλης οι Επιτάφιοι συναντιούνται και τότε οι νέοι που τους κρατάνε, πατώντας στις μύτες των ποδιών τους, προσπαθούν να τους υψώσουν όσο ψηλότερα μπορούν ώστε να αναδείξουν τη δύναμη της πίστης αλλά και την ομορφιά των ανθοστόλιστων Επιταφίων.   

Τα top-5 αξιοθέατα της Γουμένισσας:   

 

1. Οι τρεις πλατείες και οι Κρήνες

 

Η Κρήνη των Γάλλων στην κεντρική πλατεία Θάνου Ζελέγκου

Πλατεία Μακεδονομάχων

Στο κέντρο της Γουμένισσας συναντάμε τρεις όμορφες πλατείες: την πλατεία 23^ης Οκτωβρίου που έχει λάβει την ονομασία της από την ημερομηνία απελευθέρωσης της πόλης, την κάτω πλατεία των Μακεδονομάχων με το Ηρώο και την κεντρική πλατεία Θάνου Ζελέγκου με τις καφετέριες και τα εστιατόρια που απλώνουν τα τραπεζάκια τους κάτω από τη σκιά των πλατάνων. Την πλατεία αυτή περιβάλλουν τέσσερα διατηρητέα κτήρια όμως την προσοχή μας τραβάει η μεγάλη χαρακτηριστική Κρήνη του 1918, την οποία προσέφερε στην πόλη το Γαλλικό εκστρατευτικό σώμα που είχε εγκατασταθεί εδώ κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στη μία πλευρά της Κρήνης είναι γραμμένη η λέξη «Δικαιοσύνη», στην άλλη η λέξη «Ελευθερία» και εν τω μέσω υπάρχει μια επιγραφή γραμμένη στα ελληνικά και στα γαλλικά που λέει:

 

1918

 

Διαβάτα, ενθυμού των Γάλλων στρατιωτών

 

Passager, souviens-toi le soldat Français

 

Γουμένισσα

 

ως ανάμνηση των μαχών που δόθηκαν στην περιοχή κατά τον Α’  Παγκόσμιο Πόλεμο. Εκτός όμως από την Κρήνη των Γάλλων, στις πλατείες της πόλης υπάρχουν και άλλες μικρότερες κρήνες που φέρουν πάνω τους επιγραφές με ποιήματα. 

Κρήνη στην κεντρική πλατεία με επιγραφή που υμνεί την πόλη: "Γουμένισσα των λουλουδιών / της ιστορίας των παιόνων / Γουμένισσα των καλών κρασιών / και των σεμνών ανεμώνων" 

Κρήνη στην πλατεία Μακεδονομάχων με επιγραφή που υμνεί την πόλη: Στη ρίζα ήρεμου βουνού / στέκεις μες στους αιώνες / μετάξι του παλιού καιρού / μοχθείς στους αμπελώνες 

2. Ο Μητροπολιτικός Ναός του Αγίου Γεωργίου 

 

Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Γεωργίου

Η επιβλητική αυτή τρίκλιτη βασιλική χτίστηκε μεταξύ 1864 και 1869 με δαπάνες των κατοίκων της Γουμένισσας, κατά το πρότυπο του πατριαρχικού Ναού του Αγίου Γεωργίου Κωνσταντινούπολης και του Αγίου Μηνά Θεσσαλονίκης. Έπειτα από μια σπουδαία προσπάθεια δέκα ετών για την αποκατάσταση, στερέωση, συντήρηση και ανάδειξη του Ναού, φέτος το τεράστιο αυτό έργο ολοκληρώνεται με μια τελευταία πινελιά που αφορά τις ανασκαφές και τη διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου ώστε ο Ναός του Αγίου Γεωργίου να γίνει ο πρώτος μνημειακός Ιερός Ναός στην Ελλάδα που θα αξιοποιεί τη γεωθερμία κατά τη λειτουργία του! Να αναφέρω επίσης ότι απέναντι ακριβώς από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται το δημοτικό parking.  Ένα τέτοιο parking ήταν άκρως απαραίτητο για την πόλη γιατί είναι τόσο πυκνοκατοικημένη, τα σπίτια τόσο κολλητά το ένα στο άλλο και τα δρομάκια τόσο στενά (πολλά από αυτά είναι αδιέξοδα) ώστε είναι σχεδόν απίθανο να παρκάρετε οπουδήποτε αλλού. 

  

3. Το Ιστορικό Διδακτήριο Γουμενίσσης και τα υπόλοιπα κτήρια της πόλης   

Το ιστορικό Διδακτήριο

Κτήριο Αθ. Δημ. Παζαρέντσιου

Περπατώντας στη Γουμένισσα παρατηρούμε στενά δρομάκια, μονοκατοικίες με μακεδονίτικη αρχιτεκτονική και πολλά εγκαταλελειμμένα οικήματα με τούβλα και ξύλινους δοκούς. Μάλιστα εκατόν οκτώ σπίτια της πόλης έχουν χαρακτηριστεί ως διατηρητέα, πλην όμως ελάχιστα από αυτά έχουν πράγματι αναπαλαιωθεί και αυτά χάρη στις προσωπικές προσπάθειες των κατοίκων. Από τη μια, τα εγκαταλελειμμένα σπίτια συμβάλλουν στη διατήρηση του παραδοσιακού χαρακτήρα της Γουμένισσας, από την άλλη όμως είναι κρίμα να παραμένουν έρημα και αφρόντιστα. Στα σημαντικότερα δημόσια κτήρια συγκαταλέγεται το όμορφο Δημαρχείο στην είσοδο της πόλης αλλά και το διατηρητέο ιστορικό Διδακτήριο που οικοδομήθηκε το 1882-1894 με δαπάνη του ευεργέτη Θάνου Ζελέγκου και κατά τον προηγούμενο αιώνα στέγαζε το Δημοτικό και το Γυμνάσιο. Στην κεντρική πλατεία συναντάμε ένα ακόμη ενδιαφέρον τριώροφο οίκημα, ιδιοκτησίας Αθ. Δημ. Παζαρέντσιου. Μια επιγραφή μας ενημερώνει ότι το εν λόγω κτήριο έχει παραχωρηθεί στο κράτος για την ίδρυση Γηροκομείου, μέχρι σήμερα ωστόσο κάτι τέτοιο δεν έχει γίνει οπότε το κτήριο παραμένει εγκαταλελειμμένο και αναξιοποίητο. 

Το Δημαρχείο

4. Το παλιό μεταξουργείο «Χρυσαλλίς»   

 

Μεταξουργείο "Χρυσαλλίς"

Λίγο έξω από τη Γουμένισσα, συναντάμε το επιβλητικό διατηρητέο πετρόχτιστο κτίσμα του μεταξουργείου «Χρυσαλλίς». Το ιστορικό αυτό κτήριο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1930 σε μια έκταση 15 στρεμμάτων και συνέχισε να λειτουργεί για πάνω από 50 χρόνια, απασχολώντας μέχρι και 400 άτομα, κυρίως γυναίκες. Εκείνη την εποχή, οι περισσότερες οικογένειες της Γουμένισσας απασχολούνταν στον τομέα της εκτροφής μεταξοσκώληκα, οπότε στην περιοχή υπήρχε ένα ακόμα μεταξουργείο, αυτό του «Ιωακειμίδη», τα οποία συνήθιζαν να αποκαλούν «το μικρό και το μεγάλο εργοστάσιο». Η παραγωγή μεταξιού έφθινε με τα χρόνια και η «Χρυσαλλίς» έκλεισε οριστικά το 1984. Παρόλα αυτά, το κτήριό της αποτελεί σημαντικό δείγμα της προβιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα και αξίζει μελλοντικά να αξιοποιηθεί τουριστικά.     

 

5. Οι Καταρράκτες Σκρα

 

Καταρράκτες Σκρα

Αφήνοντας πίσω μας την πόλη και κατευθυνόμενοι πιο ορεινά, φτάνουμε σε μια παραμυθένια περιοχή γνωστή ως «Καταρράκτες του Σκρα» ή αλλιώς «Σμαραγδένια Λίμνη». Αφού αφήσουμε το αυτοκίνητο στο parking, ακολουθούμε ένα μονοπάτι και έπειτα από περίπου 20 λεπτά φτάνουμε στην πανέμορφη λίμνη. Το πρασινογάλαζο χρώμα των νερών της οφείλεται στους απολιθωμένους μικροοργανισμούς που βρίσκονται στον πυθμένα της. Εκτός από τους Καταρράκτες, η ευρύτερη περιοχή του Σκρα είναι γνωστή για τους κερασώνες της, παράγοντας περί τους 6.000 τόνους κεράσια ετησίως. Επίσης, στο Σκρα θα βρείτε το Μουσείο του Α’  Παγκοσμίου Πολέμου και της Μάχης του Σκρα. Πρόκειται για ένα μικρό ιστορικό μουσείο αφιερωμένο στο Μακεδονικό Μέτωπο και ειδικά στη μάχη που δόθηκε σε αυτή την περιοχή. Συγκεκριμένα, η Μάχη του Σκρα, η οποία δόθηκε μεταξύ 17 και 30 Μαΐου 1918, υπήρξε από τις φονικότερες του Α’  Παγκοσμίου Πολέμου αλλά οι ελληνικές δυνάμεις κατόρθωσαν να καταλάβουν τις οχυρές θέσεις του βουλγαρικού στρατού και να προκαλέσουν βαθύ ρήγμα στις γραμμές των βουλγαρικών και γερμανικών δυνάμεων. Στο μουσείο φιλοξενούνται στολές, κράνη, όπλα, παράσημα και κειμήλια του ελληνικού, γαλλικού, βρετανικού, σερβικού, βουλγαρικού και γερμανικού στρατού. Επιπλέον, εκτίθεται πλούσιο φωτογραφικό υλικό από το Βαλκανικό Μέτωπο, πίνακες ζωγραφικής και λιθογραφίες της εποχής. 

 

Κουζίνα

 

Η Γουμένισσα φημίζεται για το καλό κρασί της. Στην ευρύτερη περιοχή λειτουργούν πέντε οινοποιεία, τα οποία έχουν διακριθεί σε διεθνείς διαγωνισμούς. Τα οινοποιεία είναι επισκέψιμα και μας χαρίζουν μια καλή ευκαιρία για να μυηθούμε στα μυστικά του οίνου σε ένα εκπληκτικό ταξίδι γευσιγνωσίας. Η περιοχή παράγει επίσης καλό τσίπουρο ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αποστακτήρες τσίπουρου, τα λεγόμενα «καζάνια». Η τοπική κουζίνα έχει να μας προσφέρει πιάτα με κυνήγι, μαγειρευτά, ψητά, λουκάνικα με πράσο, πίτες, σπιτικά τουρσιά, ποντιακά τυριά, γλυκά του κουταλιού με βασικό υλικό το ντόπιο κεράσι, τσουρέκι με κάστανο και λικέρ κράνα. Για καφεδάκι, πιάστε τραπέζι στο «Κεντρικόν» κάτω από τα πλατάνια της πλατείας και απολαύστε τη δροσιά. 

Cafe "Κεντρικόν" στην πλατεία με τα πλατάνια

Για φαγητό, δοκιμάστε ντόπια κρέατα και κρασί Γουμένισσας στο «Τζάκι» ή πιο «international» κουζίνα στο «Αλατοπίπερο». 

Ταβέρνα "Το Τζάκι"

"Αλατοπίπερο"

Εκεί δοκιμάσαμε πολύ καλή πατάτα ογκρατέν στο πήλινο με λιωμένα τυριά, carbonara απλή αλλά και με κοτόπουλο, bolognese φούρνου και ψητά λαχανικά (απογοήτευση το τελευταίο γιατί κάτω από τον γενικό τίτλο «ψητά λαχανικά» κρυβόταν ένα πιάτο που περιείχε μόνο πιπεριές!). Συνοδεύσαμε το γεύμα μας με ρετσίνα Μαλαματίνα και αναψυκτικά και πληρώσαμε 33 € τα τέσσερα άτομα.  

   

 

Carbonara, "Αλατοπίπερο" 

Bolognese φούρνου, "Αλατοπίπερο"