Balkan Road Trip, Σερβία: Στον Εθνικό Δρυμό Fruska Gora...

Ο Εθνικός Δρυμός Fruska Gora είναι το παλαιότερο και σπουδαιότερο εθνικό πάρκο της Σερβίας. Αποτελείται από την οροσειρά Fruska που στο μεγαλύτερο τμήμα της ανήκει στο σερβικό κράτος ενώ ένα μικρότερο κομμάτι της εκτείνεται στα δυτικά προς την Κροατία και καλύπτεται από πυκνά δάση, πανέμορφες κοιλάδες, λιβάδια, βοσκοτόπια και αμπελώνες που καθιστούν την περιοχή άκρως ειδυλλιακή και γραφική και προσελκύουν δεκάδες τουρίστες κάθε εποχή του χρόνου. Το πάρκο εκτείνεται σε μία έκταση περίπου 255 τ.χλμ. και από το 1960 έχει ανακηρυχθεί σε Εθνικό Δρυμό, προστατευόμενο από το κράτος. Φιλοξενεί τεράστια ποικιλία σε φυτά και ζώα, πολλά από τα οποία αποτελούν προστατευόμενα είδη, ενώ διαθέτει 14 τεχνητές λίμνες. Στους πρόποδες της οροσειράς είναι χτισμένες μερικές σπουδαίες πόλεις της Σερβίας ενώ το εντυπωσιακότερο με αυτόν τον Δρυμό είναι ότι εδώ βρίσκει κανείς 16 από τα σημαντικότερα μοναστήρια της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας καθώς επίσης και πολλά κάστρα.

Λίγα λόγια για την Ιστορία...  

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι πριν από εκατομμύρια χρόνια η εν λόγω περιοχή ήταν... νησί και βρισκόταν καταμεσής της θάλασσας της Παννονίας! Με τον καιρό σχηματίστηκε η οροσειρά που στα βόρειά της συνορεύει με τον ποταμό Δούναβη. Η ψηλότερη κορυφή της οροσειράς αγγίζει τα 539 μ. 

Jazak, Fruska Gora

Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας χρονολογούνται από τη Νεολιθική εποχή ενώ είναι πιθανό οι πρώτοι οικισμοί να δημιουργήθηκαν από Ιλλυριούς ή Κέλτες. Την εποχή της ρωμαϊκής κατάκτησης, ο Δούναβης αποτελούσε το φυσικό σύνορο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, οι Ρωμαίοι έχτισαν πολλά κάστρα και φρούρια στη βόρεια πλευρά του βουνού και η περιοχή ονομαζόταν “Alma Mons”, δηλαδή “εύφορο βουνό”, λόγω της ύπαρξης σπουδαίων αμπελώνων στις πλαγιές της οροσειράς. Κατά το Μεσαίωνα, η περιοχή πέρασε διαδοχικά στους Ούνους, τους Οστρογότθους, τους Γότθους, τους Σλάβους, τους Αβάρους, τους Λομβαρδούς και τους Βυζαντινούς. Οι Φράγκοι τους εκδίωξαν και οριοθέτησαν την επικράτεια της Αυτοκρατορίας τους με βάση την οροσειρά αυτή. Τότε προέκυψε και η σημερινή ονομασία. 

Jazak, Fruska Gora

Η ονομασία “Fruška Gora” λοιπόν θα πει “Φράγκικο Βουνό”. Η λέξη “fruska” έχει τις ρίζες της στην παλιά σερβική λέξη “frug – fruzi” από όπου βγαίνει το επίθετο “Fruški”, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να υποδηλώσει τους Φράγκους. Η ονομασία αυτή δικαιολογείται από το γεγονός ότι κατά την εποχή των φραγκικών εκστρατειών στην περιοχή, το βουνό λειτουργούσε ως φυσικό σύνορο της επικράτειάς τους. Μάλιστα στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η περιοχή ήταν γνωστή στα ελληνικά ως “Φραγκοχωρία”. Μεταγενέστεροι κάτοικοι των εδαφών υπήρξαν οι Βούλγαροι, οι Ούγγροι και οι Οθωμανοί. Από τον 15ο αιώνα ξεκίνησε η εντατική καλλιέργεια των αμπελώνων, οι οποίοι γεωγραφικά αποτελούν τη συνέχεια των εξίσου διάσημων αμπελώνων της Ουγγαρίας, για τους οποίους έχω κάνει λόγο στο παρελθόν (βλ. σχετικό άρθρο μου, εδώ). Η χρυσή εποχή της αμπελουργίας στη Σερβία ξεκίνησε το 1699 με τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς, που εκδίωχνε τους Οθωμανούς από την περιοχή και διήρκεσε μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Η περιοχή συγκεντρώνει ακόμα και σήμερα πλήθος αμπελουργών και παράγει μερικές πολύ γνωστές ετικέτες κρασιών. Η Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία έχει επίσης υπό την ιδιοκτησία της περίπου 100.000 στρέμματα, τα οποία είχαν κρατικοποιηθεί επί Κομμουνισμού και τα επανέκτησε μετά την πτώση του. 

Στα πιο διάσημα κρασιά που παράγονται στην Fruska Gora συγκαταλέγεται το γλυκό, επιδόρπιο “bermet”, με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης, που παράγεται στο Sremski Karlovci. Χρησιμοποιήθηκε ως δώρο των Σέρβων προς την Αυστριακή Αυτοκράτειρα Μαρία Θηρεσία, με σκοπό την αποκόμιση προνομίων, υπήρξε αγαπημένο κρασί της αριστοκρατίας στις αυλές της Ρωσίας και της Βρετανίας ενώ περιλαμβανόταν και στον κατάλογο των κρασιών που σερβίρονταν στον θρυλικό “Τιτανικό”. Τον 19ο αιώνα, η περιοχή περνάει στην Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Πόλεις αναπτύσσονται στους πρόποδες του βουνού ενώ παράλληλα ακμάζει η βιοτεχνία και το εμπόριο. Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η ευρύτερη περιοχή καταλαμβάνεται από τις δυνάμεις του Άξονα αλλά στην Fruska Gora δημιουργείται μια ελεύθερη ζώνη των παρτιζάνων που εξελίσσεται σε σημαντικό κέντρο του αντιστασιακού τους αγώνα. 

Πλούσια χλωρίδα φυτρώνει στον Εθνικό Δρυμό

Σήμερα αποτελεί ένα ειδυλλιακό και γαλήνιο μέρος που προσφέρεται για εξορμήσεις στην καταπράσινη φύση, μαθήματα οινογνωσίας αλλά και θρησκευτικό τουρισμό στα σπουδαία μνημεία της Σερβικής Ορθοδοξίας. Εκτός από τους αμπελώνες, οι κοιλάδες και οι πλαγιές της Fruska Gora καλύπτονται από περιβόλια, καλλιέργειες καλαμποκιού και πυκνά φυλλοβόλα δάση. Τα δέντρα που κυριαρχούν στην περιοχή είναι η φιλύρα, η οξιά και η βελανιδιά. Υπολογίζεται ότι στον Δρυμό φυτρώνουν συνολικά γύρω στα 1.500 είδη φυτών. Από αυτά, τα 200 αποτελούν προστατευόμενα είδη, 400 είδη μυκήτων, 700 είδη φαρμακευτικών βοτάνων και περίπου... 30 διαφορετικά είδη ορχιδέας! Τα δάση της Fruska Gora φιλοξενούν επίσης πολλά διαφορετικά είδη ζώων, μεταξύ των οποίων ελάφια, ζαρκάδια, αγριογούρουνα, νυφίτσες, τσακάλια και κουνέλια. Στα προστατευόμενα είδη συγκαταλέγονται το ουγγρικό σκαθάρι, που έχει εκλείψει στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, ερπετά όπως η σαλαμάνδρα και ο αστρίτης αλλά και πουλιά όπως ο βασιλαετός, που αποτελεί σύμβολο του πάρκου και έχουν απομείνει ακόμα μόνο 2-3 ζευγάρια αναπαραγωγής. Περίπου 23 χωριά είναι χτισμένα στην περιοχή. Τα περισσότερα είναι μικροί οικισμοί, φτωχικοί και καθόλου εξελιγμένοι, λες και έχουν καταφέρει να παγώσουν το χρόνο. Το Sremski Karlovci υπήρξε το σημαντικότερο κέντρο της πολιτικής και πολιτιστικής ζωής των Σέρβων κατά τη διάρκεια της Αυστροουγγρικής περιόδου και εξακολουθεί μέχρι σήμερα να ασκεί γοητεία στα μάτια του επισκέπτη.

Διασχίζοντας χωριά της σερβικής επαρχίας και μικρούς οικισμούς που έχουν παγώσει το χρόνο... 

Τα Μοναστήρια... 

Τα Μοναστήρια της Fruska Gora θεωρούνται σήμερα ως Προστατευόμενα Μνημεία Πολιτιστικής Κληρονομιάς και από το 1990 τελούν υπό την αιγίδα του σερβικού κράτους. Είναι χτισμένα διάσπαρτα στις πλαγιές της οροσειράς, αποτελούν το σημαντικότερο αξιοθέατο της περιοχής και έχουν χαρακτηριστεί από πολλούς ως “το σερβικό Άγιον Όρος”. 

Στο επαρχιακό οδικό δίκτυο της Σερβίας... 

Φτάσαμε ως εδώ εντελώς ανοργάνωτοι και ανεπαρκώς ενημερωμένοι, καθώς η επίσκεψη στα Μοναστήρια της Fruska Gora δεν υπήρξε μέρος του αρχικού μας ταξιδιωτικού πλάνου. Οι συνταξιδιώτες μου εμπιστεύτηκαν μια δική μου ιδέα της στιγμής και έτσι, ενώ ο αρχικός μας προγραμματισμός ήταν να πάμε από το Ζάγκρεμπ της Κροατίας απευθείας στο Βελιγράδι της Σερβίας, βρεθήκαμε να κάνουμε μια οδική παράκαμψη εντός της Σερβίας η οποία μας επέτρεψε να γνωρίσουμε από κοντά τον Εθνικό Δρυμό της Fruska Gora και τη γειτονική μεγάλη και σπουδαία πόλη του Novi Sad. Δίχως καμία γνώση λοιπόν και δίχως καμία ενημέρωση σχετικά με τις μέρες και ώρες που τα μοναστήρια ήταν ανοιχτά στο κοινό, καταφέραμε να ξετρυπώσουμε δύο από αυτά μέσα στην πανέμορφη κοιλάδα του Δρυμού. Ο δρόμος που ακολουθήσαμε ήταν στενός και γεμάτος μπαλώματα ενώ σε πολλά σημεία του θύμιζε ελληνικό επαρχιακό δίκτυο.

Δρόμοι γεμάτοι "μπαλώματα" που θυμίζουν ελληνικές επαρχιακές οδούς... 

Σύμφωνα με την Ιστορία, τον 11ο αιώνα που ο Χριστιανισμός χωρίστηκε σε Καθολικό και Ορθόδοξο, στη Σερβία υπήρχαν εκκλησίες και πιστοί και από τα δύο δόγματα. 

Το Μοναστήρι του Jazak

Οι θρύλοι λένε ότι τα πρώτα μοναστήρια της Fruska Gora ιδρύθηκαν τον 12ο αιώνα και συνέχισαν να ιδρύονται μέχρι τον 15ο. Ωστόσο, οι πρώτες γραπτές αναφορές σε αυτά είναι μεταγενέστερες και ανάγονται στις πρώτες δεκαετίες του 16ου αιώνα. Συγκεκριμένα, ορισμένα οθωμανικά έγγραφα εκείνης της εποχής αναφέρουν την ύπαρξη 35 μοναστηριών, από τα οποία σήμερα σώζονται και λειτουργούν ακόμα μονάχα τα 16. Κατά τους αιώνες της λειτουργίας τους, τα μοναστήρια συνέβαλλαν τα μέγιστα στην πνευματική, πολιτική και πολιτιστική ζωή του τόπου ενώ μερικοί από τους μοναχούς που έζησαν σε αυτά έγιναν διάσημοι για τα ζωγραφιστά χειρόγραφά τους. Στις 12 Οκτωβρίου 2003, η Ιερά Σύνοδος της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας ανακήρυξε τη Fruska Gora ως Ιερό Όρος λόγω της ύπαρξης των εν λόγω μοναστηριών. Πρώτος σταθμός της επίσκεψής μας ήταν το Μοναστήρι Jazak. Ιδρύθηκε το 1736 και το μπαρόκ τέμπλο του Ναού εικονογραφήθηκε το 1769 από τον Dimitrije Bačevič. Μεταξύ 1926 και 1930, η Μονή ανακαινίστηκε στη σημερινή της μορφή. Δυστυχώς όταν φτάσαμε το μοναστήρι ήταν κλειστό, ωστόσο μας μάγεψε η τοποθεσία στην οποία ήταν χτισμένο, μέσα σε ένα καταπράσινο λιβάδι γεμάτο ανθισμένες αμυγδαλιές και τρεχούμενα νερά. Λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι και εκείνη την ώρα οι μοναχές επιδίδονταν σε αγροτικές εργασίες που περιελάμβαναν το σκάλισμα της γης και το φύτεμα λουλουδιών. Τους ζητήσαμε ευγενικά να φωτογραφήσουμε έστω την είσοδο του συγκροτήματος και εκείνες με καλοσύνη μας το επέτρεψαν. 

Οι μοναχές του Jazak περιποιούνται τον κήπο... 

Επιστρέφοντας στον κοντινό οικισμό και επειδή ήταν ήδη μεσημέρι και είχαμε κάπως πεινάσει, ένας από τους συνταξιδιώτες μου μας πρότεινε να σταματήσουμε στο καφενείο του χωριού και να χορτάσουμε την πείνα μας με ό,τι είχε να μας προσφέρει. 

Εκκλησία χωριού της περιοχής

Λίγο πριν, είχαμε σταματήσει ξανά εκεί, αναζητώντας πληροφορίες για την ακριβή τοποθεσία της Μονής. Ο ιδιοκτήτης, αν και εμφανώς άμαθος στον τουρισμό και κάπως συνεσταλμένος απέναντι στους ξένους, μας κατατόπισε με ευγένεια. Καταφέραμε να συνεννοηθούμε μαζί του -παρά το γεγονός ότι δεν μιλούσε καμία άλλη γλώσσα πέρα από σέρβικα- χρησιμοποιώντας έναν αχταρμά από αγγλικά, ιταλικά, ελληνικά, σέρβικα και απόπειρες χρήσης της... νοηματικής! Το μαγαζάκι του είχε μια ατμόσφαιρα άκρως... βαλκανική, αυτή την αυθεντική αίσθηση των Βαλκανίων που τόσο έντονα γυρεύαμε ανεπιτυχώς εδώ και μέρες σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Η γυναίκα του είχε αναλάβει την κουζίνα και σέρβιρε μόνο απλά φαγητά, όπως καμιά ομελέτα με πατάτες, ψωμί, τυρί, ελιές και ρακή. Δεν θέλαμε τίποτα άλλο για να νιώσουμε ευτυχισμένοι και γεμάτοι! Για κακή μας τύχη όμως (και δική μας και δική του) είχαμε ξεμείνει εντελώς από σερβικά δηνάρια, ο ανθρωπάκος δεν μπορούσε να δεχτεί ευρώ, η κοντινότερη Τράπεζα ή ATM απείχε απόσταση πολλών πολλών χιλιομέτρων και έτσι το όνειρο μιας λαχταριστής “old time classic” ομελέτας παρέμεινε για πάντα όνειρο και ουδέποτε κατέληξε στο τηγάνι και στα στομάχια μας... Maybe next time! Τον αποχαιρετήσαμε ανταλλάσσοντας χαμόγελα και συνεχίσαμε για τον επόμενο σταθμό του ταξιδιού μας: το Μοναστήρι Besenovo.

Το Μοναστήρι του Besenovo

Η Μονή του Bešenovo, σύμφωνα με τις παραδόσεις, ιδρύθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα από τον Σέρβο βασιλιά Stefan Dragutin Nemanjic κοντά στο ρέμα Cikos και αφιερώθηκε στους Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ, προστάτες της Δυναστείας των Νεμάνια. Μάλιστα το Besenovo είναι η μοναδική Μονή του Fruska Gora που συνδέεται με την εν λόγω Δυναστεία. Οι υπόλοιπες ιδρύθηκαν κυρίως κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των ηγεμόνων του Οίκου των Brankovic. Εκείνη την περίοδο, ο Dragutin κυβερνούσε στο Βασίλειο του Srem που είχε ιδρύσει ο ίδιος το 1282, αποχωρώντας από τον σερβικό θρόνο έπειτα από διαμάχη με τον αδελφό του. Αργότερα μετέφερε την πρωτεύουσά του στο Βελιγράδι και υπήρξε ο πρώτος Σέρβος βασιλιάς που κυβέρνησε στη σημερινή πρωτεύουσα της χώρας. Οι πρώτες γραπτές αναφορές σχετικά με το μοναστήρι του Besenovo ανήκουν χρονικά στα μέσα του 15ου αιώνα. Σε τοίχο της Μονής υπάρχει επιγραφή από την περίοδο εικονογράφησής της που αναφέρει το έτος 1476. Έχει επίσης βρεθεί οθωμανικό έγγραφο του 1545 που κάνει λόγο για το μοναστήρι. Λέγεται ότι το Θησαυροφυλάκιο του Besenovo έκρυβε μεγάλο πλούτο ενώ φαίνεται πως ενισχύθηκε από τα πολύτιμα αντικείμενα κοντινών μοναστηριών που πρόλαβαν να διασώσουν οι μοναχοί τους από τις λεηλασίες των Οθωμανών. Πολλές από τις εικόνες του μοναστηριού χρονολογούνται από τα μέσα του 18ου αιώνα και αποτελούν έργα του Vasilije Romanovic από το Κίεβο ενώ το εντυπωσιακό τέμπλο εικονογραφήθηκε το 1906-1909 από τον Σέρβο Stefan Aleksic. Γύρω στο 1753 ξεκίνησε εντός του Ναού η ανοικοδόμηση ενός παρεκκλησιού προς τιμήν των Αγίων Kirik και Julita, προκειμένου να φιλοξενήσει τα οστά τους. Επρόκειτο για δύο μάρτυρες της πίστης, μητέρα και γιο, οι οποίοι μαρτύρησαν στην ελληνική πόλη της Ικονίας την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Μέρος των λειψάνων τους φυλάσσεται μέχρι σήμερα σε εκκλησία στην Οχρίδα αλλά ένα άλλο μέρος από αυτά λέγεται ότι κατέφθασε εκείνη την εποχή, με άγνωστο τρόπο, στο μοναστήρι του Besenovo και παρέμειναν εκεί μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1943 οι μοναχοί, για να τα προστατεύσουν από τις λεηλασίες, τα μετέφεραν κρυφά στην εκκλησία του χωριού Besenovo απ' όπου όμως αργότερα εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς. 

Ο Ιερός Ναός των Αρχαγγέλων Γαβριήλ και Μιχαήλ στο Besenovo

Η πολύπαθη Μονή του Besenovo γνώρισε αρκετές φορές την καταστροφή στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της. Σε ολόκληρο τον 17ο αιώνα, οι μοναχοί υπέφεραν από την πείνα και κατέφευγαν συχνά για βοήθεια στη Ρωσία. Το 1716 έλαβε χώρα στην περιοχή μια σημαντική μάχη μεταξύ του σερβικού στρατού με επικεφαλής τον πρίγκιπα Ευγένιο της Σαβοΐας και του οθωμανικού στρατού με επικεφαλής τον Βέζερ Νταμίτ Αλί Πασά, ο οποίος μάλιστα σκοτώθηκε την ώρα της μάχης. Σύμφωνα με τα Χρονικά της εποχής, οι Τούρκοι έκαναν επιδρομή σε όλη την Fruska Gora, έκαψαν τα μοναστήρια Krusedol και Velika Remeta και λεηλάτησαν τη Μονή του Besenovo, αφήνοντας πίσω τους ανυπολόγιστες ζημιές που χρειάστηκαν δεκαετίες για να αποκατασταθούν. 

Εσωτερικό του Ναού

Στα ταραγμένα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Κροάτες εθνικιστές της Ustasha επιδόθηκαν σε αμέτρητες επιθέσεις και λεηλασίες μοναστηριών στην περιοχή της Fruska Gora. Οι μοναχοί του Vrdnik και του Jazak πρόλαβαν να φυγαδεύσουν τα λείψανα του Saint Prince Lazar, του Saint Emperor Uroš και του Saint Stefan Stiljanovic και να τα κρύψουν στο Besenovo. Παρόλα αυτά, η Ustasha επιτέθηκε το 1942 στη Μονή και λεηλάτησε το Θησαυροφυλάκιό της. Όλα τα πολύτιμα αντικείμενα μεταφέρθηκαν στο Zagreb ενώ τα ιερά λείψανα διαμελίστηκαν και διασκορπίστηκαν στη Μονή. Σώθηκαν μονάχα χάρη σε έναν καθηγητή που, με τη βοήθεια των Γερμανών, κατάφερε να τα μεταφέρει στον Καθεδρικό Ναό του Βελιγραδίου. Οι ίδιοι οι μοναχοί όμως δεν μπόρεσαν να διαφύγουν, συνελήφθησαν από την Ουστάσα και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης όπου και θανατώθηκαν. Το Μάιο του 1944, οι παρτιζάνοι εγκαθιστούν, στο έρημο πια μοναστήρι, την έδρα των δραστηριοτήτων τους όμως, κατόπιν αιτήματος των μελών της Ουστάσα, οι Γερμανοί βομβαρδίζουν το μοναστήρι και το καταστρέφουν ολοσχερώς. Μέχρι σήμερα δεν έχει ολοκληρωθεί πλήρως η ανοικοδόμησή του. Είναι το τελευταίο από όλα τα Μοναστήρια της Fruska Gora που παραμένει ακόμη ημιτελές. Μέρος των παλαιών εικόνων του φυλάσσονται στο Μουσείο της Sremska Mitrovica και αναμένεται να επιστρέψουν στο Besenovo μετά το πέρας των εργασιών ανοικοδόμησης. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να πάρει μια ιδέα των εργασιών, βλέποντας τα αρχιτεκτονικά σχέδια πάνω στα οποία βασίζονται οι εργασίες. Ο Ναός εξωτερικά είναι αρκετά εντυπωσιακός, αν και πολύ λιτός στο εσωτερικό του. Το ίδιο εντυπωσιακή είναι και η πύλη εισόδου στο Μοναστήρι, παρόλο που στέκει μόνη της, χτισμένη στο πουθενά, αφού το τείχος εκατέρωθέν της, το οποίο θα περιβάλλει και θα προστατεύει τους χώρους του μοναστηριού, δεν έχει ακόμα κατασκευαστεί!  

Η πύλη εισόδου στο Μοναστήρι