10 Πράγματα που θα πρέπει να ξέρετε για την Κούβα πριν ταξιδέψετε...

Η Κούβα αποτελεί ονειρεμένο προορισμό για πολλούς από εσάς και πραγματικά πρόκειται για ένα ταξίδι που θα αποκαλούσαμε, χωρίς υπερβολή, αληθινή “εμπειρία ζωής”! Πόσο καλά όμως νομίζετε ότι γνωρίζετε την Κούβα; Εμείς ταξιδέψαμε στην Κούβα, αφουγκραστήκαμε τον παλμό της, γνωρίσαμε τους ντόπιους, μπήκαμε στα σπίτια τους, ανακαλύψαμε τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής, την κουλτούρα και τη φιλοσοφία ενός λαού αλλιώτικου από κάθε άλλο λαό που ζει σε αυτόν τον πλανήτη και σας αποκαλύπτουμε ευθύς αμέσως τα δέκα πράγματα που σίγουρα δεν γνωρίζετε για την Κούβα και που θα σας βοηθήσουν να εισχωρήσετε στην κουλτούρα της προτού επιχειρήσετε να ταξιδέψετε σε αυτήν... 

1. Ιστορία 

Οι "Ινδιάνοι" ως... τουριστική ατραξιόν 

Το νησί πρωτοκατοικήθηκε, σύμφωνα με τους επιστήμονες, πριν από 10.000 χρόνια! Οι πρώτοι του κάτοικοι ήταν Ινδιάνοι, με αρχαιότερους τους Γκουαναχάταμπι που ήταν ψαράδες και τροφοσυλλέκτες και πολυπληθέστερους τους Τάινο που καλλιεργούσαν το φυτό γιούκα και ήταν αριστοτέχνες αγγειοπλάστες. Η Κούβα ανακαλύφθηκε από τους Ευρωπαίους στις 28 Οκτωβρίου του 1492, όταν έφτασε εδώ ο Χριστόφορος Κολόμβος, θεωρώντας ότι επρόκειτο για μια χερσόνησο της ασιατικής ηπείρου. Χρειάστηκε να φτάσουμε στο 1508 για να έρθει ο Νικολάς δε Οβάντο να πραγματοποιήσει τον περίπλου της και ουσιαστικά να αποδείξει ότι ήταν νησί και όχι χερσόνησος. Η ονομασία “Κούβα” προέρχεται από την ινδιάνικη λέξη “Κουμπανακάν” που θα πει “κέντρο”, δηλαδή “κεντρική τοποθεσία”. Το 1510 ο Ντιέγο Βελάσκεθ αποβιβάζεται στην Κούβα και την κατακτά για λογαριασμό του Ισπανικού Στέμματος, μετατρέποντάς την σε Ισπανική αποικία. Οι ιθαγενείς, ειδικά οι Τάινο, είναι ειρηνόφιλοι, δεν αντιστέκονται πολύ στους Ισπανούς και καταλήγουν εργάτες στα κτήματα των κατακτητών. Η σκληρή εργασία, οι άθλιες συνθήκες της σκλαβιάς, η βάναυση μεταχείριση και οι ασθένειες αποδεκατίζουν τους Ινδιάνους. Το 1553 η Αβάνα γίνεται πρωτεύουσα και στις αρχές του 17ου αιώνα, η οικονομία της Κούβας στηρίζεται στην καλλιέργεια του καπνού, την κτηνοτροφία και το εμπόριο ενώ αναπτύσσονται τα λιμάνια της Αβάνας και του Σαντιάγο. Η μάστιγα της πειρατείας και του λαθρεμπορίου κατά τον 16ο και 17ο αιώνα οδηγεί τους Ισπανούς στην κατασκευή ενός εκτεταμένου δικτύου οχυρώσεων στην Καραϊβική. Στα μέσα του 18ου αιώνα, η Αβάνα έχει φτάσει να είναι η τρίτη μεγαλύτερη πόλη του Νέου Κόσμου, ο πληθυσμός του νησιού αυξάνεται κατά 80% και αναπτύσσεται ο κρεολικός τρόπος ζωής. Ως “Κρεολοί” ονομάζονταν όλοι όσοι γεννήθηκαν στο νησί, ανεξαρτήτως καταγωγής, οι οποίοι ανέπτυξαν έναν δικό τους τρόπο ζωής που “πάντρευε” δύο διαφορετικούς πολιτισμούς, τον Ισπανικό και τον Αφρικανικό τον οποίο έφεραν μαζί τους οι Αφρικανοί σκλάβοι, μαζί με στοιχεία του πολιτισμού των ιθαγενών, όπως η αγάπη και ο σεβασμός για τη φύση. Η δουλεία των μαύρων στην Κούβα ξεκίνησε με την ισπανική κατάκτηση και συνεχίστηκε μέχρι το 1886, οπότε καταργήθηκε επίσημα. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από τη Δυτική Αφρική και εργάζονταν στις φυτείες ζαχαροκάλαμου και καφέ, σε βιοτεχνίες και ως οικιακοί υπηρέτες. Με τον καιρό η Κούβα έφτασε να γίνει η κορυφαία παραγωγός χώρα στον τομέα της ζάχαρης, εξήγαγε τον καλύτερο καπνό, όπως επίσης ξυλεία και καφέ. Η καλλιέργεια του καφέ ξεκίνησε μετά το 1770 που έφτασαν στο νησί οι Γάλλοι και εγκαταστάθηκαν στο ανατολικό του τμήμα. Ήταν η εποχή της έλευσης του ατμοκίνητου μύλου και του σιδηροδρόμου, που οδήγησαν στον εκσυγχρονισμό των πόλεων και στην ίδρυση νέων, όπως το Σιενφουέγκος. Ο Αμερικανικός Πόλεμος της Ανεξαρτησίας φαίνεται να επηρέασε βαθύτατα και την Κούβα. Οι πολιτικές αναταραχές που ξέσπασαν μεταξύ 1816 και 1826 οδήγησε στην αποτίναξη του ισπανικού ζυγού. Οι Κρεολοί γαιοκτήμονες προσέβλεπαν σε προσάρτηση της Κούβας στις ΗΠΑ, ο λαός ωστόσο προτιμούσε την ανεξαρτησία του. Ο πρώτος πόλεμος της Ανεξαρτησίας διήρκεσε δέκα χρόνια (1868-1878) και παρόλο που ουσιαστικά απέτυχε, έφερε τουλάχιστον την κατάργηση της δουλείας. Το Φεβρουάριο του 1895 ξέσπασε ο δεύτερος πόλεμος της Ανεξαρτησίας, που οργανώθηκε από το Κίνημα Ανεξαρτησίας της Κούβας, υπό την ηγεσία του Χοσέ Μαρτί, ο οποίος σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης, σε ηλικία μόλις 42 ετών και τιμάται ως μεγάλος εθνικός ήρωας. 

Μνημείο Χοσέ Μαρτί 

Η Ισπανία παραχωρεί αυτονομία στην Κούβα το 1897 αλλά η ανατίναξη του αμερικανικού πολεμικού πλοίου Μέιν στο λιμάνι της Αβάνας, ένα χρόνο μετά, δίνει το κίνητρο στις ΗΠΑ να παρέμβουν στον ισπανο-κουβανικό πόλεμο. Η κατοχή των Αμερικανών φέρνει αλλαγές στο νομικό και διοικητικό σύστημα της Κούβας, θέτει σε ισχύ νέο Σύνταγμα και επιβάλλει ως όρο για την επίτευξη της ανεξαρτησίας τη διατήρηση του δικαιώματος των ΗΠΑ να παρεμβαίνουν στις πολιτικές και στρατιωτικές υποθέσεις του νησιού ενώ κρατάνε για λογαριασμό τους τις εγκαταστάσεις της στρατιωτικής βάσης στο Γκουαντάναμο. Κάπως έτσι το Μάιο του 1902 εγκαθιδρύθηκε η πρώτη δημοκρατική κυβέρνηση με Πρόεδρο τον Τόμας Εστράδα Πάλμα. Παρά τα σταδιακά βήματα προς τη δημοκρατική κατεύθυνση (διαχωρισμός Εκκλησίας – Κράτους, δωρεάν δημόσια παιδεία, ελευθερία έκφρασης κτλ.), η κατάσταση στη χώρα χαρακτηρίζεται από πολιτική αστάθεια και διαφθορά, ενώ η οικονομική ύφεση του 1921 και του 1929 οδηγούν στην επιβολή της δικτατορίας του Χεράρδο Ματσάδο. Ο Ματσάδο ανατρέπεται το 1933 από τη συντονισμένη εξέγερση στρατού και φοιτητικού κινήματος και στην εξουσία ανεβαίνει ο Γκράου Σαν Μαρτίν, που ανατρέπεται με τη σειρά του από τον Φουλχένσιο Μπατίστα, ο οποίος έχει την υποστήριξη των ΗΠΑ. Το 1952 ο Μπατίστα, βλέποντας ότι δεν είχε ελπίδες να νικήσει στις επικείμενες εκλογές, πραγματοποιεί και δεύτερο πραξικόπημα. Συνεργάζεται με τις ΗΠΑ και τη Μαφία, βασανίζει και δολοφονεί πολιτικούς αντιπάλους, μετατρέπει την Αβάνα σε τουριστικό προορισμό για τους Αμερικάνους που πλημμυρίζουν το νησί για να πάρουν μια γεύση από τα Καζίνο της, τη νυχτερινή ζωή, τα ποτά, τα ναρκωτικά και την πορνεία ενώ ταυτόχρονα η ποιότητα ζωής του λαού ολοένα και χειροτερεύει. 

Προσωπογραφία του Che

Όλα αυτά μαζί οδηγούν, ένα χρόνο μετά, στον ένοπλο αγώνα για την ανατροπή του Μπατίστα που οργανώνει ο Φιντέλ Κάστρο, έχοντας στο πλευρό του τον αδελφό του Ραούλ και τον Αργεντινό Ερνέστο “Τσε” Γκεβάρα. Η Επανάσταση είναι επιτυχής, ο Φιντέλ αναδεικνύεται ως αρχηγός του πρώτου σοσιαλιστικού κράτους της αμερικανικής ηπείρου και ξεκινά αμέσως τις μεταρρυθμίσεις. Οι ΗΠΑ απαντούν το 1960 με την επιβολή εμπάργκο. Η Κούβα στρέφεται στην ΕΣΣΔ και υπογράφει συμφωνία που εγγυάται την οικονομική της επιβίωση, σύμφωνα με την οποία προμηθεύει με ζάχαρη την ΕΣΣΔ και εισάγει από αυτήν πετρέλαιο. Η πτώση της ΕΣΣΔ έμελλε να πλήξει και την Κούβα που έχασε τον βασικότερο σύμμαχό της και έκτοτε παλεύει να σταθεί στα πόδια της. Έτσι φτάνουμε στο σήμερα και σε όλα αυτά τα παράδοξα με τα οποία έρχεται αντιμέτωπος όποιος επισκέπτεται την Κούβα... Ελλείψεις σε συγκεκριμένα είδη διατροφής και ρουχισμού. Αυτοκίνητα από τη δεκαετία του '50 που κυκλοφορούν ακόμη στους δρόμους της Αβάνας και όχι μόνο. Μηδενική κίνηση στους δρόμους γιατί οι περισσότεροι δεν έχουν όχημα και όσοι έχουν δε διαθέτουν χρήματα για βενζίνη, αλλά και να διαθέτουν χρήματα δεν υπάρχουν επαρκή αποθέματα βενζίνης. Συσκότιση των πόλεων κατά τη διάρκεια της νύχτας για να γίνεται οικονομία στην ενέργεια. Και αρκετά άλλα θέματα που θα σας αναφέρω σε προσεχή άρθρα... Πέρα από όλα αυτά όμως, ο ταξιδιώτης της Κούβας δε γίνεται να μην αναγνωρίσει και να μη συγκινηθεί από την ιδιοσυγκρασία του κουβανικού λαού καθώς παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, εκείνοι αντιστέκονται ακόμα, χορεύουν και τραγουδούν δίχως να χάνουν το κέφι τους και παραδίδουν μαθήματα ζωής με το να είναι περήφανοι, αυτόνομοι και ανεξάρτητοι.

2. Πολιτική

Fidel Castro

Όταν δίκαζαν τον Fidel Castro, μετά την αποτυχία της πρώτης του επίθεσης εναντίον των δυνάμεων του Μπατίστα, είχε υπερασπιστεί μόνος του τον εαυτό του -καθότι δικηγόρος- και είχε εκφωνήσει έναν περίφημο λόγο, στον οποίο μεταξύ άλλων είχε πει: “Καταδικάστε με, δεν πειράζει, η ιστορία θα με δικαιώσει”. Και πράγματι, η ιστορία τον δικαίωσε... Ο Φιντέλ παρέμεινε στο τιμόνι της Κούβας σχεδόν μέχρι το θάνατό του το 2016! Διετέλεσε πρωθυπουργός από το 1959 έως το 1976, Πρόεδρος από το 1976 μέχρι το 2008 και υπηρέτησε ως ο πρώτος Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας από το 1965 έως το 2011. Στα χρόνια του η Κούβα έγινε γνωστή διεθνώς και μπήκε στις ταξιδιωτικές μας λίστες ως ένας ασφαλής τουριστικός προορισμός. Παράλληλα, ο Φιντέλ επένδυσε πολύ στον τομέα της υγείας και της παιδείας προσφέροντας πολλές δωρεάν παροχές προς το λαό. Αξίζει να αναφέρουμε χαρακτηριστικά ότι όταν ανέλαβε την εξουσία, το 90% του πληθυσμού ήταν αναλφάβητοι και μέσα σε λίγα χρόνια αυτό ανατράπηκε με την ίδρυση καλών σχολείων και την αποστολή εκπαιδευτικών σε κάθε επαρχία. Στα αρνητικά της ηγεσίας του θα μπορούσαμε ενδεχομένως να αναφέρουμε τον σοβιετικό προσανατολισμό της οικονομικής κυρίως πολιτικής του που έφερε την Κούβα σε απίστευτα δυσμενή θέση μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, θα πρέπει όμως εδώ να του χαρίσουμε ένα ελαφρυντικό γιατί οι αποφάσεις του ήταν αποτέλεσμα της απόγνωσης που επέφερε το εμπάργκο των Αμερικανών. 

Raul Castro

Προς το τέλος της ζωής του και εμφανώς καταβεβλημένος από τα πολλά προβλήματα υγείας, παραιτήθηκε οριστικά το 2008, προτείνοντας για τη θέση του τον αδελφό του, Ραούλ. Ήταν μια εποχή στην οποία είχε γίνει πλέον επιτακτική η ανάγκη για μεταρρυθμίσεις που θα έφερναν τον εκσυγχρονισμό στην Κούβα. Ο Φιντέλ, ωστόσο, ήταν αρκετά σκληροπυρηνικός σοσιαλιστής για να μπορέσει να στηρίξει τέτοιες μεγάλες μεταρρυθμίσεις δίχως να φανεί πως προδίδει τα ιδανικά της Επανάστασης. Χειρίστηκε λοιπόν έξυπνα τις καταστάσεις και έριξε μπροστά τον Ραούλ, συνεχίζοντας ωστόσο να κινεί ο ίδιος τα νήματα από το παρασκήνιο, μέχρι το θάνατό του στην Αβάνα το 2016, σε ηλικία 90 ετών και έχοντας συμπληρώσει μισό αιώνα στο τιμόνι της χώρας! Ο Ραούλ παρέμεινε στην ηγεσία για μια δεκαετία (2008-2018). Στα χρόνια του η Κούβα υιοθέτησε πολλές καινοτομίες και κατέληξε να παραιτηθεί για τον ίδιο ακριβώς λόγο με τον αδερφό του... Η Κούβα είχε ανάγκη από περαιτέρω μεταρρυθμίσεις που ο ίδιος, ως στρατιωτικός καριέρας, δεν μπορούσε να στηρίξει. Από την άλλη, οι κακές γλώσσες λένε ότι ένας από τους λόγους παραίτησής του ήταν ο έρωτάς του για την αρκετά νεότερή του δημοσιογράφο, Talia Gonzalez, με την οποία φέρεται πως σύναψε σχέση μετά το θάνατο της συζύγου του και λένε πως έχει αποσυρθεί μαζί της στη βίλα του στην επαρχία του Santiago, αν δεν κάνω λάθος... Ο σημερινός Πρόεδρος, που ήταν επιλογή του Ραούλ, ονομάζεται Miguel Diaz-Canel Bermudez. Κατάγεται από οικογένεια μεσαίου εισοδήματος, σπούδασε σε ένα από τα λεγόμενα “έξυπνα σχολεία” όπου φοιτούν παιδιά με υψηλό δείκτη νοημοσύνης, είναι λευκός και διετέλεσε Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος στη Santa Clara αλλά και Διευθυντής στο πολιτικό γραφείο του Ραούλ στην Αβάνα. Φήμες λένε βέβαια ότι ο Ραούλ εξακολουθεί να κινεί τα νήματα από το παρασκήνιο, ακριβώς όπως έκανε και ο αδερφός του μερικά χρόνια πριν... Άξιο αναφοράς αποτελεί το γεγονός ότι οι γυναίκες στο κουβανικό Κοινοβούλιο είναι κατά 5% περισσότερες από τους άντρες βουλευτές, κάτι που μαρτυρά πολλά για τη θέση τους στην κοινωνία της Κούβας και είναι ενδεικτικό του πόσο χειραφετημένες και ανεξάρτητες είναι οι γυναίκες στο νησί. Τα ΜΜΕ, από την άλλη, είναι ελεγχόμενα και οι ειδήσεις που μεταδίδουν υφίστανται λογοκρισία, με την έννοια της... ωραιοποίησης! Σπανίως μεταδίδονται “κακές” ειδήσεις που να αφορούν τη ζωή στην Κούβα. Έτσι κι αλλιώς, το νησί έχει χαμηλό δείκτη εγκληματικότητας αλλά, ασχέτως αυτού, δύσκολα θα μεταδοθεί η είδηση π.χ. ενός φόνου στις ειδήσεις με το σκεπτικό ότι τέτοιου είδους δυσάρεστα νέα σοκάρουν και στενοχωρούν τους πολίτες. Αντίθετα, πολύ εύκολα θα μεταδοθούν ειδήσεις που έχουν να κάνουν με κοινωνικές αναταραχές και καταστροφές που συμβαίνουν σε άλλα μέρη του πλανήτη, ενισχύοντας έτσι την πεποίθηση στη συνείδηση του λαού ότι στην Κούβα "περνάνε καλά" ενώ όλοι οι άλλοι αντιμετωπίζουν τεράστια προβλήματα. Ένα τελευταίο που θα αναφέρω είναι ο ρόλος της αστυνομίας. Στην προ Ραούλ εποχή, σημαντικό ρόλο έπαιζε η δράση της μυστικής αστυνομίας. Μετά από μια κλοπή, για παράδειγμα, η αστυνομία προχωρούσε σε τυχαίες συλλήψεις για παραδειγματισμό! Επίσης, οι αστυνομικοί συχνά επιδίδονταν σε κατάχρηση της εξουσίας τους και επέβαλαν πρόστιμα ακόμη και χωρίς λόγο ώστε να βάζουν τα χρήματα στην τσέπη. Μπορεί, για παράδειγμα, να κατηγορούσαν κάποιον οδηγό ότι δεν σταμάτησε στο κόκκινο φανάρι ή ότι πάτησε τη διαχωριστική γραμμή του δρόμου, ακόμα και αν αυτό δεν συνέβη ποτέ. Ο οδηγός φυσικά θα αρνιόταν ότι το διέπραξε και η ατάκα που θα εισέπραττε σε αυτή την περίπτωση θα ήταν περίπου κάτι τέτοιο: “Με τα δικά μου μάτια, πατάς τη διαχωριστική! Ρίξε 10 πέσος στο δρόμο και είμαστε εντάξει!”. Το αποτέλεσμα; Ο οδηγός φεύγει με 10 πέσος λιγότερα αλλά έχοντας αποφύγει τη σύλληψη και ο αστυνομικός μαζεύει τα χρήματα που... βρήκε τυχαία στο δρόμο, αποφεύγοντας έτσι να κατηγορηθεί για χρηματισμό!

3. Οικονομία

Οπωροπώλης με πάγκο στο δρόμο

Ας ξεκινήσουμε από το γεγονός ότι έχουμε να κάνουμε με ένα κομμουνιστικό κράτος, άρα όλα έχουν σχέση με το κράτος και η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων είναι ουσιαστικά υπάλληλοι του κράτους. 

Μουσικός του δρόμου

Ιδιωτική πρωτοβουλία υπάρχει μεν αλλά δεν είναι τόσο διαδεδομένη και επιπλέον έχει βαριά φορολόγηση. Το 40% του φόρου προκαταβάλλεται στο κράτος, το οποίο παίρνει περίπου 400 πέσος το χρόνο από τον ελεύθερο επαγγελματία. Είναι λίγα τα επαγγέλματα που έχουν ελευθερωθεί και αυτά αφορούν κατηγορίες όπως οι μουσικοί, οι αθλητές, οι κουρείς και τα τελευταία χρόνια τα ταξί. Ο μόνος που ασκεί ουσιαστικά ιδιωτική πρωτοβουλία (και αυτό συμβαίνει τιμής ένεκεν λόγω του πατέρα του) είναι ο Ernesto Guevara, ο μικρός γιος του “Che”, ο οποίος διαθέτει μια τουριστική επιχείρηση που διοργανώνει εξορμήσεις στην Κούβα με μηχανές Harley Davidson. Τις μηχανές του Ernesto συναντήσαμε στο Trinidad, καθώς έτυχε να διανυκτερεύσουμε στο ίδιο ξενοδοχείο και απ' ότι ακούσαμε να λέγεται, μια τέτοια εξόρμηση κοστίζει... τετραψήφιο νούμερο! 

Οι περισσότεροι όμως, όπως είπαμε, είναι κρατικοί υπάλληλοι. Ο μέσος μηνιαίος μισθός που χορηγεί το κράτος σε έναν εργαζόμενο είναι τα 10 πέσος, που σε αναλογία με το ευρώ είναι περίπου... 10 ευρώ. Και μιλάμε για 10 πέσος το μήνα με τις τιμές των προϊόντων να είναι περίπου τιμές Ελλάδος! 

Πώς λοιπόν καταφέρνουν οι Κουβανοί και επιβιώνουν; Θα το αναλύσουμε αυτό σιγά-σιγά στην πορεία... 

Πρώτα απ' όλα, το ίδιο το κράτος σου παρέχει ορισμένα κουπόνια, όπως το κουπόνι καλλωπισμού των 7 πέσος, ώστε να μπορούν όλοι να είναι ευπαρουσίαστοι στην εργασία τους. Κάθε 7 μήνες υποβάλλει τους εργαζόμενους σε δωρεάν ψυχολογικά τεστ και κάθε χρόνο σε check-up υγείας ενώ γενικά η Υγεία είναι δωρεάν για όλους τους Κουβανούς. Από εκεί και πέρα, για να συμπληρώνουν το εισόδημά τους οι περισσότεροι εργαζόμενοι παίρνουν στα κρυφά πράγματα από εκεί που δουλεύουν και τα πουλάνε στη μαύρη αγορά, τόσο σε ντόπιους όσο και σε ξένους πελάτες που διαμένουν μόνιμα στο νησί. Για παράδειγμα, η παιδεία είναι δωρεάν αλλά το κράτος δεν είναι υποχρεωμένο πέρα από βιβλία, στολές κτλ. να παρέχει ανεμιστήρες. Επειδή όμως η ζέστη το καλοκαίρι στην Κούβα είναι αφόρητη, οι γονείς μαζεύουν χρήματα και αγοράζουν ανεμιστήρες. Στο τέλος της σχολικής χρονιάς, ο δάσκαλος παίρνει τον ανεμιστήρα και τον πουλάει, όπως κάνει και με διάφορα άλλα αντικείμενα, ώστε να συμπληρώσει το πενιχρό του εισόδημα! Ένας γιατρός, από την άλλη, μπορεί να πάρει από το νοσοκομείο στο οποίο εργάζεται κάποια φάρμακα. Όταν θα πάει σε αυτόν να εξεταστεί ένας αλλοδαπός ασθενής, ο γιατρός θα του πει ότι έχει την επιλογή είτε να αγοράσει το φάρμακο από το κράτος έναντι του ποσού των 100 π.χ. πέσος είτε να το προμηθευτεί από τον ίδιο έναντι του ποσού των 40 πέσος και κάπως έτσι βολεύονται όλοι! Επίσης κάποιος καρκινοπαθής αλλοδαπός που θα επισκεφθεί την Κούβα για να ακολουθήσει μια φαρμακευτική αγωγή, θα κληθεί να καταβάλλει κάποιο μεγάλο χρηματικό ποσό για τα φάρμακά του. Μπορεί όμως με πολύ λιγότερα χρήματα να πληρώσει το γιατρό και έναν Κουβανό ώστε να γραφτούν τα φάρμακα στον Κουβανό που τα δικαιούται δωρεάν και έτσι πάλι όλοι είναι ευχαριστημένοι! 

Φαρμακείο στην πρωτεύουσα. Χαρακτηριστικό στοιχείο, τα σχεδόν άδεια ράφια! 

Οι λογαριασμοί του ρεύματος, από την άλλη, πληρώνονται απευθείας στον ηλεκτρολόγο που έρχεται να μετρήσει το ρολόι. Οι κάτοικοι του δίνουν ένα χαρτζιλίκι και αυτός κάνει τα “στραβά μάτια” και γράφει ότι έκαψαν λιγότερο! Επίσης, όταν κάποιος διαθέτει air-condition, που θεωρείται είδος πολυτελείας, πληρώνει για αυτό κάθε μήνα ένα συγκεκριμένο ποσό στο λογαριασμό του ρεύματος, μόνο και μόνο επειδή έχει στην κατοχή του αυτό το είδος. Σε περίπτωση μάλιστα που το air-condition χαλάσει και ο ιδιοκτήτης του δεν έχει την οικονομική δυνατότητα να το επισκευάσει, επειδή είναι καταγεγραμμένο ότι το έχει στην κατοχή του, θα συνεχίσει να πληρώνει για αυτό ακόμα και αν του είναι πλέον απλώς... διακοσμητικό! Να σημειωθεί εδώ μια σημαντική και εκπληκτική λεπτομέρεια: Οι πάντες στην Κούβα επιβιώνουν σκαρφιζόμενοι διάφορους τρόπους, οι πάντες γνωρίζουν για τις “δουλειές” των γειτόνων τους και οι πάντες σωπαίνουν και επιδεικνύουν απίστευτη αλληλεγγύη μεταξύ τους γιατί γνωρίζουν καλά πως μόνο βοηθώντας και καλύπτοντας ο ένας τον άλλο, θα καταφέρουν να συνεχίσουν να επιβιώνουν. 

Όσον αφορά τώρα το ζήτημα της “μαύρης αγοράς”, εδώ παίζει σημαντικά και το χαρτί του Παναμά. Τι εννοώ; Ο Παναμάς αποτελεί “zona libre”, μια χώρα δηλαδή στην οποία οι Κουβανοί μπορούν να ταξιδέψουν χωρίς να χρειάζονται βίζα. Πάνε λοιπόν στον Παναμά, αγοράζουν ηλεκτρικά πάμφθηνα και έπειτα τα πωλούν στη μαύρη αγορά σε υψηλότερη τιμή. Στο αεροδρόμιο της Αβάνας πετύχαμε πολλούς ταξιδιώτες που έρχονταν από Παναμά κουβαλώντας τηλεοράσεις και άλλα προϊόντα. Υπολογίζεται ότι για κάθε 1 δις που αφήνουν στον Παναμά, κερδίζουν 3 δις στην αγορά της Κούβας. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργήθηκε σιγά-σιγά μια νέα μεσαία τάξη στην κοινωνία της Κούβας, η οποία απέκτησε χρήματα από αυτό το είδος εμπορίου. Το κράτος φυσικά αντέδρασε και σε αυτό, περιορίζοντας τα ταξίδια στον Παναμά σε μόλις δύο το άτομο ανά έτος και απαγόρευσε σε κάποιον να εισάγει παραπάνω από δύο ίδια ηλεκτρικά είδη. Το αποτέλεσμα ήταν οι έμποροι να στέλνουν πλέον άλλους στη θέση τους να φέρνουν τα εμπορεύματα έναντι κάποιου χρηματικού ποσού. Υπάρχουν επίσης μαγαζιά της κυβέρνησης που πουλάνε ηλεκτρικά είδη σε φθηνότερες τιμές αλλά σε ευρώ ή δολάριο και ο εκτελωνισμός γίνεται σε ξένο νόμισμα. 

Μια άλλη πηγή εισοδήματος είναι τα εμβάσματα από το εξωτερικό, από τα οποία ζει ένα 10% των οικογενειών στην Κούβα. Επί Φιντέλ επιτρεπόταν να στέλνουν οι μετανάστες μόνο μέχρι 100 δολάρια το μήνα στις οικογένειές τους. Ο Ραούλ έκανε πιο ελαστική τη διαδικασία και επέτρεψε να στέλνουν όσα χρήματα θέλουν, με την προϋπόθεση το 40% του ποσού να πηγαίνει στο κράτος. 

Φούρνος που διανέμει ψωμί με το δελτίο

Άλλη πηγή σίγουρου εισοδήματος είναι φυσικά ο σεξοτουρισμός, γιατί όπου υπάρχει ανέχεια υπάρχουν και άνθρωποι πρόθυμοι να παρέχουν τις... υπηρεσίες τους! Πριν κάποια χρόνια η κατάσταση ήταν τραγική καθώς ο τουρίστας δεν μπορούσε να κυκλοφορήσει στο δρόμο χωρίς να τον τραβοπαλάνε δεξιά και αριστερά οι πόρνες. Σήμερα η κυβέρνηση έχει μεριμνήσει για αυτό, υπάρχει αστυνόμευση παντού και οι ντόπιοι απαγορεύεται να πλησιάσουν πολύ κοντά στους τουρίστες στο δρόμο γιατί κινδυνεύουν να συλληφθούν. Όποιος βέβαια το επιθυμεί, μπορεί εύκολα να βρει πρόθυμους Κουβανούς και Κουβανές για να τον ξεναγήσουν στην Αβάνα και μετά να του προσφέρουν και άλλου είδους υπηρεσίες. Υπολογίζεται μάλιστα ότι περίπου το 40% των τουριστών, ηλικίας από 45 ετών και πάνω, έρχονται στην Κούβα αναζητώντας αυτό ακριβώς το στοιχείο του πληρωμένου έρωτα. Το παράδοξο που συναντήσαμε εμείς στο ταξίδι μας ήταν ότι καμία γυναίκα δεν τόλμησε να πλησιάσει άντρα τουρίστα στο δρόμο, παρά μόνο στα night clubs, ενώ αντίθετα οι άντρες φλερτάρουν έντονα τις τουρίστριες, αλλά από απόσταση και διακριτικά. Δεν είναι λίγοι επίσης οι ντόπιοι που προχωρούν σε γάμους με ξένους, ακόμα και με τεράστια διαφορά ηλικίας, προκειμένου να καταφέρουν να φύγουν από την Κούβα και να γλιτώσουν από την ανέχεια! Ακούσαμε επίσης να λέγεται ότι υπάρχουν γυναίκες που έρχονται στην Κούβα έτοιμες να καταβάλλουν μέχρι και... 9.000 ευρώ προκειμένου να αποκτήσουν παιδί με κάποιον Κουβανό! 

Αγρότης σε φυτεία καπνού

Η περίπτωση των αγροτών είναι διαφορετική από τις υπόλοιπες πληθυσμιακές ομάδες... Ο Che είχε παραχωρήσει ιδιωτικά χωράφια με σπίτι στους αγρότες. Σήμερα, οι αγρότες είναι απαλλαγμένοι από φορολογία, μπορούν να έχουν υπαλλήλους και ένα κάρο με άλογο ή ένα φορτηγό. Η μισή παραγωγή πηγαίνει στο κράτος (είναι και αυτό ένα είδος φορολογίας) και την άλλη μισή μπορούν είτε να την πουλήσουν στη λαϊκή αγορά είτε την αγοράζει το κράτος, για να μην τους μείνει, σε τιμές που όμως καθορίζει το ίδιο το κράτος. Φυσικά οι Κουβανοί έχουν εξασκήσει με τα χρόνια τα... δικά τους μαθηματικά ενώ έχουν και πολύ καλό χιούμορ! Επισκεφθήκαμε λοιπόν μια φυτεία καπνού και κατά την ξενάγηση ο υπάλληλος μας ενημέρωσε ότι: “Το 90% της παραγωγής το παίρνει το κράτος και το υπόλοιπο... 20% το κρατάει το αφεντικό μου, γιατί καπνίζει πολύ!” και ο νοών νοείτο... (βλ. περισσότερα σχετικά με τις φυτείες καπνού, εδώ)

Το κράτος τώρα για να ενισχύσει το λαό, παρέχει σε όλους τους ενήλικες (ως ενήλικες θεωρούνται όλες οι γυναίκες από 15 ετών και πάνω και όλοι οι άντρες από τα 18 έτη και πάνω) μηνιαίο δελτίο διατροφής αξίας 1 πέσο ενώ προμηθεύει κάθε άτομο με 14 αυγά/μήνα, 1 ψωμάκι περίπου 100 γρ./μέρα, 100 γρ. ζάχαρη και καφέ, 1/2 κιλό αλάτι, φασόλια και ρύζι/μήνα, 100 ml σπορέλαιο/ 3 μήνες και 300 γρ. χοιρινό/ 3 μήνες. Επειδή τελευταία το χοιρινό άρχισε να γίνεται πιο δυσεύρετο, αντικαταστάθηκε από ψάρι και οι Κουβανοί συνηθίζουν να αστειεύονται αποκαλώντας το ψάρι... “χοιρινό”! Φυσικά και σε αυτόν τον τομέα παρουσιάζονται συχνά φαινόμενα αισχροκέρδειας, μιας και οι υπάλληλοι της bottega “κλέβουν” τους πελάτες. Πάει ο πολίτης με το δελτίο του στο κατάστημα και ο υπάλληλος καθώς του γεμίζει, για παράδειγμα, το δοχείο με το ρύζι, πετάει κάτω μια ποσότητα ρυζιού και ενώ υποτίθεται ότι του έχει βάλει μισό κιλό, στην πραγματικότητα είναι λιγότερο. Στη συνέχεια, λέει στον πελάτη ότι έχουν να του πουλήσουν λίγο ακόμα ρύζι (το οποίο έχουν συλλέξει από παρόμοια κλεψίματα στο ζύγι εις βάρος προηγούμενων πελατών) σε πολύ καλή τιμή και στην ουσία τον βάζουν να πληρώσει την επιπλέον ποσότητα που κανονικά δικαιούταν να την έχει πάρει δωρεάν! Πάντως η παροχή του δελτίου αναμένεται να κοπεί από το κράτος στο τέλος του 2020. 

Εικόνες από την πολύχρωμη λαϊκή αγορά τροφίμων της Αβάνας...

Όσον αφορά, τέλος, την παραγωγή της Κούβας, αξίζει να αναφέρουμε ότι τη δεκαετία του '70, ο Φιντέλ αποφάσισε να ρίξει όλο το βάρος της παραγωγής στο ζαχαροκάλαμο και να το εξάγει παγκοσμίως. Ήταν μια εποχή που όλοι εργάζονταν στις φυτείες ζαχαροκάλαμου ενώ είχαν φτάσει στην Κούβα άνθρωποι από όλο τον κόσμο για να εργαστούν εθελοντικά και να αισθανθούν ότι ενισχύουν με αυτόν τον τρόπο το όραμα του Φιντέλ. Η προπαγάνδα, ωστόσο, που ξεκίνησαν οι Αμερικάνοι άφησε την παραγωγή απούλητη και αυτό θα σήμαινε τεράστια οικονομική καταστροφή για τον Φιντέλ, αν δεν αναλάμβαναν οι Σοβιετικοί να αγοράσουν το σύνολο της παραγωγής ζάχαρης προκειμένου να καλύψουν τις ανάγκες ολόκληρης της χώρας τους. Σήμερα, το νησί κάνει εισαγωγές από παντού ενώ εξάγει φρούτα, πούρα, καπνό, ρούμι και ξυλεία (έβενο, μαόνι, κέδρο και τικ). Επίσης παράγει πολύ καλαμπόκι, αλλά δεν έχει καθόλου σιτηρά.

4. Θρησκεία

Ελληνορθόδοξος Ναός Αγίου Νικολάου στην Αβάνα

Το θέμα της θρησκείας στην Κούβα είναι αρκετά ιδιάζον. Οι νέγροι σκλάβοι που μεταφέρθηκαν στο νησί από την Αφρική με σκοπό να εργαστούν στις φυτείες ζαχαροκάλαμου, έφεραν μαζί τους τη σαντερία, μια αφρικανική θρησκεία με ρίζες στις τελετές των Γιορούμπα της Νιγηρίας. Η σαντερία των νέγρων, με το πέρασμα του χρόνου, αναμείχθηκε με τον Καθολικισμό των Ευρωπαίων αποίκων. Η Κουβανική Επανάσταση κήρυξε την Κούβα σε κράτος αθεϊστικό και το 1962 ο Fidel έκλεισε πάνω από 400 καθολικά σχολεία θεωρώντας ότι διέσπειραν επικίνδυνες ιδέες. Ωστόσο, ακόμα και στα χρόνια της απαγόρευσης, ο λαός συνέχιζε να ακολουθεί τις θρησκευτικές του παραδόσεις έστω και στα κρυφά. Το 1992, τριάντα χρόνια μετά, το Κομμουνιστικό Κόμμα προέβη σε αλλαγές στο Σύνταγμα, παραχωρώντας ουσιαστική ελευθερία στη λατρεία όλων των θρησκειών και θεμελιώνοντας την έννοια της ανεξιθρησκείας. Σήμερα, περίπου το 60% των Κουβανών πιστεύει σε κάποια θρησκεία ενώ οι περισσότεροι εξ αυτών ανήκουν στη σαντερία. Από την άλλη, ο Χριστιανισμός φαίνεται να κέρδισε έδαφος μετά την επίσκεψη στο νησί του Πάπα Ιωάννη Παύλου Β' το 1998 και του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου το 2004. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ζήτημα της θρησκείας στην Κούβα και ειδικά για την περίπτωση της σαντερίας, βλ. το σχετικό άρθρο μου, εδώ.

5. Εκπαίδευση

Σχολικό συγκρότημα στην πρωτεύουσα

Καταρχήν, η παιδεία στην Κούβα είναι δωρεάν. Το σχολείο αρχίζει στις 9 το πρωί, 12 με 13:00 γίνεται ένα μεγάλο διάλειμμα για φαγητό και υπάρχει το λεγόμενο “αυτοκίνητο κολατσιού” που φέρνει στους μαθητές το φαγητό τους από το σπίτι ενώ από τη 13:00 έως τις 16:00 το πρόγραμμα συνεχίζεται με μαθήματα λίγο πιο χαλαρά. Η γενικότερη, ωστόσο, “ζεν” κατάσταση που επικρατεί στο νησί, αναπόφευκτα επηρεάζει και τα παιδιά, με αποτέλεσμα να βλέπουμε μαθητές να χαζολογούν στο δρόμο και μετά το τέλος του διαλείμματος στη 13:00 και να καθυστερούν εσκεμμένα να επιστρέψουν στο σχολείο. 

Μαθητές δημοτικού

Το πρόβλημα της έλλειψης των απαραίτητων πόρων αντισταθμίζεται και πάλι από την αλληλεγγύη που είναι εξαιρετικά ανεπτυγμένη, όπως είπαμε, στον κουβανικό λαό. Πολλά παιδιά, λοιπόν, πηγαίνουν στο σχολείο με δανεικά βιβλία και φορώντας στολές που είχαν φορέσει άλλα παιδάκια σε προηγούμενα έτη. Κάθε μέρα, μετά το τέλος των μαθημάτων, όλοι οι μαθητές συνεισφέρουν στην καθαριότητα σε θρανία, τάξεις, τουαλέτες και αυλές, μαθαίνοντας έτσι την αξία του σεβασμού και της προσφοράς στο κοινωνικό σύνολο. Μέχρι και ο ίδιος ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου καθαρίζει μόνος του το γραφείο του, δίνοντας το καλό παράδειγμα σε όλους. Σε κάθε σχολείο υπάρχουν ψυχολόγοι και τμήμα για την παροχή Πρώτων Βοηθειών σε περίπτωση ανάγκης. Όλοι οι μαθητές έχουν ίσες ευκαιρίες μέσα από το παιδαγωγικό σύστημα της Κούβας. Υποβάλλονται μάλιστα σε ειδικά τεστ για να εξακριβωθούν τα ταλέντα του καθενός και στη συνέχεια τους τοποθετούν σε εξειδικευμένα σχολεία που θα ενισχύσουν αυτά τους τα ταλέντα. Κάπως έτσι υπάρχουν και τα “έξυπνα σχολεία” που απευθύνονται σε μαθητές με υψηλό δείκτη νοημοσύνης και υψηλές μαθησιακές ικανότητες. Τα μαθήματα στο Πανεπιστήμιο είναι υποχρεωτικά και περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, στρατιωτική εκπαίδευση, μαθήματα ψυχολογίας και πρώτων βοηθειών. Σε κάθε πόλη υπάρχουν σχολεία αλλά και Σχολές όλων των ειδικοτήτων, ώστε ο καθένας να έχει τη δυνατότητα να σπουδάζει στην πόλη του χωρίς να χρειάζεται να μετακινηθεί. Μετά το Πανεπιστήμιο, έρχεται η εποχή του “servicio social”, μια πενταετία δηλαδή κατά την οποία ο εργαζόμενος καλείται να προσφέρει δωρεάν την εργασία του στο κράτος. Αυτό συμβαίνει για δύο λόγους: ως ανταπόδοση απέναντι στο κράτος που σε σπούδασε δωρεάν π.χ. γιατρό, δάσκαλο κτλ. αλλά και ως ενίσχυση της έννοιας του εθελοντισμού. Να πούμε εδώ ότι η εθελοντική εργασία ξεκίνησε από τον Che (ο οποίος πήγαινε από μόνος του και δούλευε στις φυτείες, παρόλο που ήταν Υπουργός της κυβέρνησης, ώστε να δίνει το σωστό παράδειγμα) αλλά με τα χρόνια έφτασε να γίνει υποχρεωτική.

6. Υγεία

Hospital Hermanos Ameijeiras

Ίδρυμα για άπορες μητέρες

Και η Υγεία είναι δωρεάν στην Κούβα για όλους τους πολίτες. Όλες οι επεμβάσεις, ακόμα και οι αισθητικές (!), παρέχονται δωρεάν από τα νοσοκομεία της χώρας. Αυτό που δεν παρέχουν τα νοσοκομεία είναι εξοπλισμός όπως σεντόνια, μαξιλάρια, καρέκλες κτλ. τα οποία οι ασθενείς και οι οικογένειές τους καλούνται να φέρουν από το σπίτι τους. Δεν υπάρχουν ιδιωτικοί γιατροί, όλοι είναι υπάλληλοι του κράτους. Επί Φιντέλ λειτουργούσαν 75 νοσοκομεία, υπήρχαν πολυκλινικές σε όλους τους Δήμους και εκτιμάται ότι αναλογούσε ένας γιατρός παθολόγος και μία νοσοκόμα για κάθε 100 άτομα του πληθυσμού. Το κράτος δαπανά τεράστια ποσά στην χρηματοδότηση της έρευνας πάνω στον ιατρικό κλάδο και οι Κουβανοί γιατροί θεωρούνται από τους καλύτερους παγκοσμίως. Στα επιτεύγματα της κουβανικής ιατρικής μπορούμε να συμπεριλάβουμε τα εξής: Πρώτοι οι Κουβανοί βρήκαν πώς να μην περνάει το AIDS από τη μητέρα στο παιδί. Η Κούβα θεωρείται η μόνη χώρα που θεραπεύει την ψωρίαση, χάρη στην έκθεση σε ειδικές λάμπες και στη χρήση ειδικών σαπουνιών από πλακούντα. Επίσης, έχουν ανακαλύψει ένα αρκετά αποτελεσματικό φάρμακο για τη λεύκη αλλά και τις λεγόμενες “κρέμες νεότητας”, δηλαδή κρέμες δερματολογίας φτιαγμένες από ιστούς (πλακούντα, κολλαγόνο και βιταμίνη Ε) που αναπλάθουν το δέρμα. Να σημειωθεί, βέβαια, ότι η χρήση του πλακούντα στην κοσμετολογία έχει απαγορευτεί στην Ευρώπη, όχι όμως και στην Κούβα.

7. Συγκοινωνίες

Οι τουρίστες της Αβάνας μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα στο τουριστικό λεωφορείο, τα coco taxi και τα αυτοκίνητα-αντίκες του '50

Οι συγκοινωνίες στο νησί είναι επιεικώς... άθλιες! Να το έχετε υπ' όψιν σας αυτό, σε περίπτωση που προγραμματίζετε να ταξιδέψετε στην Κούβα δίχως οργάνωση από κάποιο ταξιδιωτικό γραφείο, καθώς θα δυσκολευτείτε στις μετακινήσεις σας στην επαρχία. 

Coco taxi

Μέσα στην Αβάνα μπορούμε να μετακινηθούμε είτε με τα κοινότυπα ταξί, είτε με τα αυτοκίνητα-αντίκες της δεκαετίας του '50 είτε με τα χαριτωμένα “Coco taxi”, τα κίτρινα τρίκυκλα που ονομάστηκαν έτσι γιατί το σχήμα τους θυμίζει μισή καρύδα. Τα αυτοκίνητα του '50 είναι πιο ακριβή επιλογή, ωστόσο και αυτά αλλά και τα Coco taxi αποτελούν εμπειρία ζωής! Οι Κουβανοί μοιάζουν πολλοί με τους Έλληνες, έχουν κέφι, χαμόγελο και μια υπέροχη τρέλα. 

Ταξί - ποδήλατο

Δεν υπάρχει λοιπόν πιο συναρπαστικό πράγμα για να κάνεις στην Αβάνα από το να διασχίσεις τη Malecon, την κεντρική παραλιακή λεωφόρο, με ένα αυτοκίνητο του '50 ή με ένα Coco taxi, με τους οδηγούς να γκαζώνουν, να κάνουν κόντρες μεταξύ τους, να κορνάρουν και να ζορίζουν τα οχήματα στο όριο των δυνατοτήτων τους, που φυσικά δεν μιλάμε για πολλά χιλιόμετρα αλλά, όταν το όχημα θα αρχίσει να τρίζει ολόκληρο λες και είναι έτοιμο να διαλύσει, έστω και στα 50 km/h, τότε είναι που θα καταλάβετε τι ακριβώς εννοώ όταν μιλάω για εμπειρία ζωής! 

Όσον αφορά τις μετακινήσεις στην επαρχία, υπάρχουν αυτοκίνητα προς ενοικίαση αλλά είναι λίγα και τα αποθέματα σε καύσιμα επίσης λιγοστά και ακριβά. Για τις δημόσιες συγκοινωνίες καλύτερα να μη μιλήσουμε... Στην πρωτεύουσα υπάρχει μόνο ένα συγκεκριμένο δρομολόγιο που ακολουθεί το κρατικό όχημα και από εκεί οι άνθρωποι περπατούν μέχρι τα σπίτια τους. 

Τουριστικές άμαξες

Στην επαρχία κυκλοφορεί συνήθως μόνο ένα όχημα ημερησίως, σε κάποιες περιοχές είναι ένα αγροτικό που φορτώνει κόσμο στην καρότσα ή ένα μικρό βανάκι στο οποίο στοιβάζονται μέσα πολλά άτομα κουβαλώντας ο καθένας στην αγκαλιά του από γλάστρες μέχρι οτιδήποτε άλλο μπορείτε να φανταστείτε! Το άθλιο συγκοινωνιακό δίκτυο είναι και ο λόγος που στην Κούβα παίζει πολύ έντονα το auto-stop αλλά και τα ελαστικά ωράρια εργασίας. Όσο και αν ακούγεται παράδοξο, το auto-stop είναι απόλυτα ασφαλές και πολύ διαδεδομένο στο νησί. Οι άνθρωποι ξεκινούν από τα σπίτια τους και περπατούν κατά δεκάδες στο δρόμο ευελπιστώντας να βρεθεί κάποιος περαστικός με Ι.Χ. που θα τους πάρει auto-stop μέχρι κάποιο σημείο. Είναι άγνωστο αν θα βρεθεί περαστικός να τους πάρει και είναι άγνωστο πότε ακριβώς θα φτάσουν στην εργασία τους γι' αυτό δεν παίζει ρόλο το ωράριο αρκεί να βγαίνει η ημερήσια δουλειά. Η επιστροφή στο σπίτι τους ακολουθεί την ίδια ακριβώς χρονοβόρα διαδικασία. Και αυτό επαναλαμβάνεται κάθε μέρα! Σκεφτείτε το διπλά, λοιπόν, την επόμενη φορά που θα γκρινιάξετε για τις συγκοινωνίες στη χώρα μας...

8. Οικογένεια

Κουβανός στην οικία του

Κουβανή στην αυλή της

Οι Κουβανοί είναι λαός κατεξοχήν... ερωτικός, πράγμα που σημαίνει ότι συνάπτουν σχέσεις, ζουν με πάθος και ενθουσιασμό, δεν μένουν για πολύ στην ίδια ιστορία, κάνουν παιδιά με διαφορετικούς συντρόφους και έχουν μια διευρυμένη έννοια της οικογένειας στο μυαλό τους. Πάνω από όλα όμως είναι αλληλέγγυοι, που σημαίνει ότι βοηθούν και υποστηρίζουν ο ένας τον άλλο. Η ερωτική τους ζωή αρχίζει συνήθως σε μικρή ηλικία. Οι νεαροί άντρες είναι ελκυστικοί και καλοσχηματισμένοι, όχι γιατί γυμνάζονται αλλά γιατί χορεύουν πολύ. Στην ηλικία των 40 και πάνω, όμως, αρχίζει η απότομη παρακμή γιατί από τη φύση τους δεν προσέχουν τη διατροφή τους και συνήθως βαριούνται να γυμναστούν. Οι γυναίκες τις περισσότερες φορές είναι από μικρές πιο γεροδεμένες, χορεύουν πολύ και καλά, ανεξαρτήτως ηλικίας, αλλά δεν προσέχουν σχεδόν καθόλου τη διατροφή και το σώμα τους και οι περισσότερες ξεκινούν τις εγκυμοσύνες από μικρή ηλικία. 

Σκηνές από την καθημερινή ζωή σε σπίτι του Trinidad

Τα τελευταία χρόνια οι νέοι αποφεύγουν το γάμο και αυτό έχει να κάνει με το κράτος και το καθεστώς ιδιοκτησίας. Τι εννοώ; Τα σπίτια στην Κούβα αποτελούν κρατική περιουσία και παραχωρούνται στις οικογένειες για να ζουν σε αυτά σαν να είναι δικά τους. Όταν ένα ζευγάρι θελήσει να παντρευτεί, όμως, καλείται να επιλέξει για να μείνει στο ένα από τα σπίτια των δύο συντρόφων και το άλλο θα πρέπει να το επιστρέψουν στο κράτος. Έτσι, οι Κουβανοί τείνουν να αποφεύγουν το γάμο για να μη χάσουν τις ιδιοκτησίες τους. Το κράτος, ωστόσο, το αντιλήφθηκε αυτό και θέσπισε νόμο, σύμφωνα με τον οποίο όσα ζευγάρια είναι δέκα χρόνια μαζί και έχουν παιδί, θεωρούνται αυτόματα σαν παντρεμένα! Επειδή όμως οι Κουβανοί είναι τόσο θερμός λαός που σπανίως έκλειναν τα δέκα χρόνια μαζί, ο Ραούλ μείωσε τα χρόνια στα πέντε αλλά επειδή ούτε αυτά κατάφερναν να τα πιάσουν (!), υπάρχουν σκέψεις να μειωθεί το χρονικό όριο στα τρία έτη! 

Η ζωή στην επαρχία...

Ενώ οι Κουβανοί φαίνεται να αποφεύγουν το γάμο στην πατρίδα τους, δεν ισχύει το ίδιο και στην περίπτωση των σχέσεων με αλλοδαπούς. Πολύ απλά, ένας Κουβανός (είτε άντρας είτε γυναίκα) συχνά επιδιώκει το γάμο με κάποιον ξένο, ακόμα και αν δεν μιλούν καν την ίδια γλώσσα και δεν έχουν τρόπο να συνεννοηθούν, γιατί προσβλέπει πάντα στη φυγή από τη χώρα. 

Κουζίνα σπιτιού στην Κούβα

Από την άλλη, λόγω του ότι η ζωή είναι δύσκολη, οι μισθοί χαμηλοί και τα έξοδα πολλά, παρατηρείται το φαινόμενο να ζουν πολλές οικογένειες μαζί κάτω από την ίδια στέγη. Μπορεί, για παράδειγμα, ο πατέρας να έχει ένα σπίτι με τέσσερα δωμάτια και να μένει στο ένα από αυτά αυτός με τη σύζυγό του, στα δύο δωμάτια οι δύο γιοι με τις γυναίκες τους και στο τέταρτο η κόρη με τον άντρα της, με τέτοιο τρόπο ώστε η κάθε οικογένεια να διαθέτει ένα δωμάτιο και να μοιράζονται όλοι μαζί τους κοινόχρηστους χώρους. Στο ίδιο αυτό δωμάτιο βέβαια διαμένουν και τα παιδιά τους, έτσι όλα γίνονται με πλήρη διαφάνεια μπροστά στα μάτια των παιδιών, από τους καβγάδες μέχρι τις ερωτικές συνευρέσεις, με αποτέλεσμα τα παιδιά ήδη από την ηλικία των δέκα ετών να είναι σε θέση να συζητήσουν ώριμα για θέματα πολιτικά ή οικονομικά αλλά και να γνωρίζουν σχεδόν τα πάντα για... το σεξ! 

Χαρακτηριστικό εσωτερικό σπιτιού όπου τα υπνοδωμάτια δεν διαθέτουν πόρτες και χωρίζονται μόνο με ένα μικρό τοιχάκι

Υπνοδωμάτιο με μπαλκονάκι

Οι Κουβανοί γενικά είναι ανοιχτόμυαλοι σε βαθμό σοκαριστικό. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του οδηγού μας. Γύρω στα 50, αδύνατος, κοντός και μικροκαμωμένος. Παππούς με εγγόνια, χωρισμένος από χρόνια και με εισόδημα λίγο πάνω από τον μέσο μηνιαίο κρατικό μισθό. Αυτός, λοιπόν, διατηρεί σχέση με μία γυναίκα στην Αβάνα και ταυτόχρονα με άλλη μία σε άλλη γειτονιά της Αβάνας αλλά η μία γυναίκα γνωρίζει για την ύπαρξη της άλλης! Αν μάλιστα μια μέρα κυκλοφορήσει αγκαζέ με τη μία και πετύχουν τυχαία στο δρόμο τη δεύτερη, θα χαιρετηθούν ευγενικά και με χαμόγελο. Το ακόμα πιο σοκαριστικό, όμως, είναι πως ο ίδιος άνθρωπος διατηρεί μία ακόμα σχέση με τρίτη γυναίκα στην πόλη του Varadero, όπου ταξιδεύει συχνά λόγω της δουλειάς του! 

Εσωτερικό σαλονιού και παράθυρα με σιδεριές για ασφάλεια

Ακόμα πιο χαρακτηριστική της αλληλεγγύης και του ανοιχτού μυαλού των Κουβανών, είναι η περίπτωση της κρατικής ξεναγού μας. Να διευκρινίσω εδώ ότι παρόλο που είχαμε Ελληνίδα ξεναγό στο γκρουπ μας, ήταν υποχρεωτικό να μας ακολουθεί και μία Κουβανή ξεναγός που είναι κάτι σαν τα “μάτια” του κράτους στον τομέα του τουρισμού ώστε να εξασφαλιστεί ότι όλα λειτουργούν εύρυθμα. Η κοπέλα αυτή, λοιπόν, ήταν στο παρελθόν παντρεμένη. Στην πορεία χώρισε αλλά εκείνη την περίοδο ήταν άνεργη, οπότε ο πρώην σύζυγός της την άφησε να συνεχίσει να ζει στο σπίτι του μέχρι να τακτοποιηθεί. Όταν αυτός βρήκε νέα σύντροφο, την έφερε και αυτή στο σπίτι. Όταν η κοπέλα με τη σειρά της βρήκε νέο σύντροφο, τον έφερε και αυτόν στο σπίτι, με αποτέλεσμα να συγκατοικούν και τα δύο ζευγάρια αρμονικά κάτω από την ίδια στέγη!

9. Κοινωνία

Η είσοδος ενός τυπικού σπιτιού στο κέντρο της Αβάνας 

Όσον αφορά την καθημερινότητα και την κοινωνική ζωή, έχουμε να κάνουμε με έναν λαό πρόσχαρο, φιλόξενο, χαμογελαστό που διασκεδάζει πολύ, χορεύει πολύ και αντιμετωπίζει τις δυσκολίες με αισιοδοξία και αξιοπρέπεια. 

Ανάπηρη γυναίκα, αξιοπρεπής και γελαστή

Κουβανική υπηκοότητα έχουν μονάχα όσοι γεννιούνται στη χώρα και ένας ξένος δεν μπορεί με κανέναν τρόπο να αποκτήσει την υπηκοότητα ακόμα και αν μένει στη χώρα επί δεκαετίες, ακόμα και αν παντρευτεί με ντόπιο. Ο μόνος ξένος που απέκτησε ποτέ κουβανική υπηκοότητα ήταν ο Ernesto “Che” Guevara και αυτό λόγω της προσφοράς του στη χώρα. Ωστόσο, τα πράγματα στην Κούβα δεν είναι όλα ρόδινα και ποτέ δεν ήταν... Ο λαός αυτός γενικότερα έχει περάσει απίστευτες δυσκολίες, ως απόρροια κυρίως του εμπάργκο των Αμερικανών. Αναγκάστηκαν να επιβιώσουν διαθέτοντας μόνο τα βασικά -κάποιες φορές ούτε καν αυτά!-, να βασιστούν σε όσα μπορούσαν να παράγουν οι ίδιοι, να γίνουν όσο το δυνατόν πιο αυτάρκεις και να κλειστούν στον δικό τους κόσμο, κάτι που σημαίνει ότι επί δεκαετίες δεν είχαν τη δυνατότητα να έλθουν σε επαφή με τον έξω κόσμο, να ταξιδέψουν, να αλληλεπιδράσουν πολιτισμικά. Την εποχή που η Κούβα δεν είχε γίνει ακόμη ταξιδιωτικός προορισμός, ούτε οι ίδιοι οι Κουβανοί δεν μπορούσαν να περάσουν τα σύνορα της χώρας τους και να φύγουν. Η πείνα και η ανέχεια έφερνε συχνά απόγνωση. Οι άνθρωποι, πάνω στην απελπισία τους, προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να εγκαταλείψουν την Κούβα. Κατασκεύαζαν μέχρι και σχεδίες για να διασχίσουν τη θάλασσα που τους χώριζε από το Μαϊάμι και να μπορέσουν έτσι να περάσουν στις Η.Π.Α. Τα ρεύματα όμως είναι ισχυρά στον Ατλαντικό και η θάλασσα γέμιζε με τα πτώματα όσων αποτύγχαναν... Δύο φορές στην ιστορία, μία το 1960 και μία το 1994, ο Φιντέλ άνοιξε τα σύνορα και επέτρεψε σε όσους το επιθυμούσαν, να φύγουν από τη χώρα. Απαραίτητη προϋπόθεση; Πρώτον, να πάρουν μαζί τους μονάχα μια βαλίτσα και δεύτερον, να μην ξαναγυρίσουν ποτέ πίσω! Όσοι έφυγαν και κατάφεραν να πιάσουν λεφτά στα χέρια τους, ποτέ δεν ξέχασαν τις οικογένειες που άφησαν πίσω και πάντοτε τους έστελναν εμβάσματα. Χαρακτηριστική αυτής της εποχής είναι η πασίγνωστη ταινία “Scarface” (“Ο Σημαδεμένος”) του Μπράιαν Ντε Πάλμα με τον Al Pacino στο ρόλο του Τόνι Μοντάνα, ενός Κουβανού πρόσφυγα που φτάνει στο Μαϊάμι μαζί με άλλους Κουβανούς αντιφρονούντες και γίνεται βαρόνος του καρτέλ κοκαΐνης. Ο Ραούλ ήταν αυτός που αναθεώρησε τα πράγματα και επέτρεψε στους Κουβανούς να μπορούν πια να ταξιδεύουν ελεύθερα. Να αναφέρουμε εδώ ότι η Ελλάδα είναι από τις χώρες που παραχωρούν σε Κουβανούς τις λιγότερες βίζες ετησίως (περίπου 100 το χρόνο) και μάλιστα με πολύ αυστηρά κριτήρια, τη στιγμή που ακόμη και οι Η.Π.Α. δίνουν στους Κουβανούς πολύ περισσότερες βίζες για να ταξιδέψουν στη χώρα. 

"Κατάληψη" από άστεγο

Όσοι επέλεξαν να φύγουν με το προσωρινό άνοιγμα των συνόρων του Φιντέλ, άφησαν πίσω τους ολόκληρα σπίτια που τους ανήκαν. Αυτά τα σπίτια εξακολουθούν μέχρι και σήμερα να μην κατοικούνται καθώς δεν έχει ακόμα ξεκαθαριστεί το καθεστώς ιδιοκτησίας τους. Οι παλιοί ιδιοκτήτες τους έχουν επιδοθεί σε μια σειρά δικαστικών αγώνων προκειμένου να καταφέρουν να τα πάρουν πίσω αλλά ακόμα η υπόθεση δεν έχει τελεσιδικήσει. Τα υπόλοιπα σπίτια, αυτά που χτίστηκαν προ Επανάστασης, αποτελούν όλα περιουσία του κράτους, το οποίο τα παραχωρεί στους πολίτες για να διαμένουν σε αυτά σαν να είναι δικά τους. Μόνο όσοι έχουν κουβανική υπηκοότητα μπορούν να είναι ιδιοκτήτες, γι' αυτό όποιος ξένος επιθυμεί να αποκτήσει ένα οίκημα στην Κούβα θα πρέπει να το αγοράσει στο όνομα κάποιου ντόπιου, κάτι που φυσικά είναι εξαιρετικά επικίνδυνο! Το παράδοξο είναι πως ο οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει ιδιοκτήτης στην Κούβα! Τι εννοώ; Έστω ότι κάποιος είναι άστεγος. Μπορεί να βρει ένα οποιοδήποτε εγκαταλελειμμένο κτήριο (και υπάρχουν πάμπολλα κτήρια κατεστραμμένα από τους τυφώνες, τα οποία δεν κατοικούνται), να πάει νύχτα, να χτίσει τον τοίχο ή τη στέγη που λείπει, να προσθέσει μια σκάλα και να εγκατασταθεί σε αυτό (βλ. φωτογραφία δεξιά). Τόσο απλά! Πρέπει όμως να το κάνει αυτό νύχτα ώστε να μην τον αντιληφθεί κανείς, γιατί αν τον πάρει χαμπάρι η αστυνομία θα τον συλλάβει επιτόπου καθώς η πράξη του είναι παράνομη! Παράδοξο;

Τα μισογκρεμισμένα από τους τυφώνες κτήρια της Malecon στην Αβάνα

Υπάρχει όμως και κάτι ακόμα πιο παράξενο... Στη συνέχεια της ιστορίας μας, αυτός ο άνθρωπος γράφει στην πόρτα του νέου του σπιτιού το όνομά του με κιμωλία (βλ. φωτογραφία αριστερά) και το κράτος πλέον είναι υποχρεωμένο να περάσει και να του συνδέσει ρεύμα! Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση αστέγου που βρήκε να μείνει στην είσοδο ενός τριώροφου (βλ. φωτογραφία δεξιά)! Μπήκε, έβαλε τα λιγοστά του υπάρχοντα μέσα, τακτοποίησε τις καρεκλίτσες και το τραπεζάκι του και πλέον μένει εκεί. Οι υπόλοιποι ένοικοι του οικήματος, κάθε φορά που θέλουν να μπουν ή να βγουν από το κτήριο, απλώς περνάνε μέσα από το... σπίτι του άλλου! Επίσης, επειδή δεν διέθετε δικό του κήπο, πρόσθεσε -όπως βλέπετε- φυτά και γλάστρες σε όλη την πρόσοψη του οικήματος!

Εσωτερική αυλή σπιτιού στην Αβάνα

Κάπως έτσι στην Κούβα η δημόσια σφαίρα εμπλέκεται με την ιδιωτική. Πας, για παράδειγμα, σε ένα κατάστημα ρούχων και την ώρα που βρίσκεσαι στο δοκιμαστήριο, ανοίγει η κουρτίνα και μπαίνουν μέσα και δυο και τρεις άλλες γυναίκες, όσες χωράνε, για να αλλάξουν όλες μαζί χωρίς καμία αιδώ μεταξύ τους. Το πιο δύσκολο κομμάτι όμως για μια γυναίκα που ταξιδεύει στην Κούβα δεν είναι αυτό αλλά το... ζήτημα της τουαλέτας! Έχοντας γυρίσει σχεδόν όλο το νησί, διαπίστωσα ότι στα περισσότερα σημεία οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι και οι καλύτερες. Ας ξεκινήσουμε από το ότι χαρτί υγείας δεν υπάρχει πουθενά. Στην είσοδο της τουαλέτας κάθεται μια κυρία, της δίνουμε λίγα ψιλά και μας δίνει λίγο χαρτί. Και όταν λέω “λίγο” το εννοώ! Δυο-τρία κομματάκια από το χαρτί υγείας, γιατί το αγοράζει η ίδια από την τσέπη της και είναι ένα αρκετά ακριβό είδος. Το θέμα αυτό λύνεται εύκολα με μερικά χαρτομάντηλα που πάντα οι γυναίκες κουβαλάμε έτσι κι αλλιώς στην τσάντα μας. Το άλλο θέμα είναι το πιο δύσκολο... Στα περισσότερα μέρη δεν υπάρχει... καζανάκι και αν υπάρχει, είναι αρκετές φορές χαλασμένο ή υπολειτουργεί! Υπάρχει είτε κάποιος ξύλινος κουβάς που τον γεμίζεις με νερό από τη βρύση ώστε να το ρίξεις στη λεκάνη, είτε απολύτως τίποτα! Σίγουρα δεν είναι το καλύτερο που μπορεί να σου συμβεί, το να χρησιμοποιήσεις την τουαλέτα μετά από άλλο άτομο και σίγουρα μετά από αυτό επανεκτιμάς χίλιες φορές τις συνθήκες που επικρατούν στην Ευρώπη. Επίσης ο χώρος είναι θεόστενος και δυσκολεύεσαι να κινηθείς ακόμα και αν είσαι υπερβολικά αδύνατη, ενώ η πόρτα είναι σαν αυτές στα σαλούν και σε καλύπτει από τα γόνατά σου μέχρι το ύψος περίπου των ώμων! Αν η επόμενη γυναίκα που περιμένει στη σειρά, είναι λίγο ψηλή, μπορεί να βλέπει τα πάντα! Την πρώτη φορά που μου έτυχε αυτό, λέω στην ξεναγό μου: “Καλά, η πόρτα είναι τόσο μικρή;” και πήρα την απάντηση: “Να χαίρεσαι που υπάρχει και πόρτα! Μέχρι πριν λίγα χρόνια, δεν υπήρχε ούτε αυτή!”.

10. Πολιτισμός

Buena Vista Social Club

Πασίγνωστη σε όλο τον πλανήτη και πολύ αγαπητή είναι η εξαίσια κουβανέζικη μουσική. Όταν οι Κουβανοί χορεύουν, το κάνουν καλά και δεν σταματούν με τίποτα! Κόνγκα, σάλσα, ρούμπα, μάμπο και τσα-τσα δίνουν και παίρνουν στα νυχτερινά μαγαζιά της Αβάνας. Προσθέτουμε και τα ακούσματα της afro cuban Jazz και όλη τη φιλοσοφία των cabaret με τους εξωτικούς χορούς και τα εντυπωσιακά κοστούμια και έχουμε μια ολόκληρη φιλοσοφία ζωής. Για τη μουσική, όμως, της Κούβας θα μιλήσουμε αναλυτικότερα σε επόμενο άρθρο γιατί πραγματικά αποτελεί ένα ολόκληρο κεφάλαιο από μόνη της και δεν μπορεί να περιοριστεί σε λίγες μονάχα λέξεις...