Η Βενετία του Πολιτισμού: το Καρναβάλι, το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και η Regata

Η Βενετία δεν είναι μόνο μια πανέμορφη πόλη. Είναι και μια πόλη με μακραίωνη ιστορία και έντονο το πολιτισμικό στοιχείο. Αξίζει λοιπόν όχι μόνο να την επισκεφθούμε αλλά να φροντίσουμε ώστε να συνδυάσουμε το ταξίδι μας με κάποιο από τα βασικά πολιτιστικά δρώμενα που λαμβάνουν χώρα ετησίως στην αγαπημένη μας πόλη... 

1. Il Carnevale di Venezia (Το Καρναβάλι της Βενετίας)

Ένα από τα πιο ξακουστά Καρναβάλια παγκοσμίως οργανώνεται σε ετήσια βάση στη Βενετία και τελειώνει σαράντα μέρες πριν το Καθολικό Πάσχα, δηλαδή με την έναρξη της Σαρακοστής. Η ιδιαιτερότητα αυτού του Καρναβαλιού έγκειται στις περίτεχνες μάσκες του που απλώνουν τις ρίζες της προέλευσής τους βαθιά μέσα στην παράδοση του τόπου. Η Ιστορία θέλει το Καρναβάλι να συνδέεται με την εποχή του Μεσαίωνα και συγκεκριμένα με τις εορταστικές εκδηλώσεις των Βενετσιάνων στην πλατεία του San Marco μετά τη νίκη της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας επί του Πατριάρχη Ακυληίας, Ulrico di Treven (ή di Treffen) το 1162. Ο εορτασμός της νίκης καθιερώθηκε έκτοτε σε ετήσια βάση και αναγνωρίστηκε ως επίσημος θεσμός κατά την Αναγέννηση. Στον 17^ο αιώνα και την εποχή του Μπαρόκ, το Βενετσιάνικο Καρναβάλι γίνεται ευρύτερα γνωστό στον κόσμο και συντελεί στην αύξηση του γοήτρου της πόλης, γεγονός που συνεχίζεται και στον επόμενο αιώνα.

Βασικό στοιχείο του Καρναβαλιού, όπως είπαμε, είναι αναμφισβήτητα η μάσκα. Η χρήση της μάσκας, πάντως, φαίνεται πως ήταν αρκετά διαδεδομένη στη Βενετία και σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές συνδέεται με την κουλτούρα των κατοίκων ήδη από τον 12^ο και τον 13^ο αιώνα. Δεν μας είναι ξεκάθαρα γνωστοί οι λόγοι για τους οποίους οι Βενετσιάνοι πρωτοφόρεσαν μάσκες στην καθημερινή τους ζωή, το πιθανότερο ωστόσο είναι ότι αυτό έγινε στο πλαίσιο ειδικών κοινωνικοπολιτικών παραγόντων. Η μάσκα χάριζε στον κάτοχό της την πολύτιμη ανωνυμία, την απόκρυψη της πραγματικής του ταυτότητας και των πραγματικών του αισθημάτων και συνεπώς σύντομα έγινε σύμβολο ελευθερίας, κοινωνικής αντίστασης απέναντι στους νόμους και τους κανόνες του κράτους αλλά και ισότητας, αφού η διατήρηση της ανωνυμίας που εξασφαλιζόταν μέσω της μεταμφίεσης ουσιαστικά εξίσωνε τους ανθρώπους με το να καταργεί (τουλάχιστον επιφανειακά) τις κοινωνικές τάξεις. Η αυξημένη ζήτηση οδήγησε στη δημιουργία πολλών μαγαζιών που κατασκεύαζαν και πωλούσαν μάσκες, ενώ οι κατασκευαστές τους έχαιραν εκτίμησης από την κοινωνία και ήταν οργανωμένοι σε δική τους συντεχνία. Με τον καιρό μάλιστα οι απλές μαύρες μάσκες άρχισαν να γίνονται όλο και πιο περίτεχνες, με τη χρήση χρωμάτων και διακοσμητικών μοτίβων.

Η απόκρυψη της ταυτότητας ωστόσο, που μια μάσκα μπορούσε να παρέχει στον κάτοχό της, του χάριζε παράλληλα και τη δυνατότητα να συμμετέχει ανενόχλητος στις διάφορες δραστηριότητές του ακόμη και αν αυτές ήταν παράνομες, όπως συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια, παράνομους ερωτικούς δεσμούς, συνωμοσίες και πολιτικά σκάνδαλα! Η ηθική κατάπτωση της Βενετίας και ο ελευθεριάζων τρόπος ζωής πολλών κατοίκων της οδήγησε στη θέσπιση νόμων και κανόνων που στόχο είχαν να επιφέρουν την οριοθέτηση και τον περιορισμό στη δημόσια χρήση της μάσκας από τους πολίτες. Απαγορεύθηκαν οι χυδαίες μάσκες, τα κοστούμια μεταμφιέσεων, η ζωγραφική προσώπου και σώματος, οι περούκες και οι ψεύτικες γενειάδες, περιορίστηκε η περίοδος που επιτρεπόταν η μεταμφίεση μέσα στη διάρκεια του έτους ενώ το 1797 ένας κανόνας του Βασιλιά της Αυστρίας (στη δικαιοδοσία του οποίου είχε περιέλθει η Βενετία) έθεσε εκτός νόμου το Καρναβάλι και απαγόρευσε ρητά τη χρήση μασκών. Σε όλη τη διάρκεια του 19^ου αιώνα η χρήση της μάσκας επιτρεπόταν μόνο κατά διαστήματα και μόνο σε ιδιωτικούς  χορούς, έτσι η έννοια της μεταμφίεσης απώλεσε σταδιακά τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που κατείχε στην κουλτούρα του τόπου. Ήταν μόλις στο 1979 όταν η ιταλική κυβέρνηση επανέφερε το θεσμό του Καρναβαλιού, στο πλαίσιο μιας γενικότερης προσπάθειας ώθησης του τουρισμού μέσω της «τόνωσης» του τοπικού χρώματος και της πολιτισμικής παράδοσης της Βενετίας.

Σήμερα το Καρναβάλι αποτελεί πόλο έλξης για εκατομμύρια επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Η εορταστική περίοδος διαρκεί περίπου δέκα μέρες και περιλαμβάνει εκδηλώσεις, φαντασμαγορικά show, παραστάσεις δρόμου και θεατρικά δρώμενα, συναυλίες, εκθέσεις, παρελάσεις και χορούς. Φυσικά κεντρικό ρόλο έχουν οι μεταμφιέσεις με περίτεχνες φορεσιές και μάσκες. Οι εκδηλώσεις ολοκληρώνονται το τελευταίο σαββατοκύριακο της Αποκριάς με τον Διαγωνισμό «La maschera più bella» («Η πιο όμορφη μάσκα») με την κριτική επιτροπή να απαρτίζεται από διεθνούς φήμης σχεδιαστές μόδας.

Η κατασκευή των μασκών 

Αυθεντικές, χειροποίητες μάσκες σε κατάστημα της Βενετίας

Αρχικά οι μάσκες ήταν πολύ απλές, συνήθως μαύρες και είχαν συμβολική ή πρακτική λειτουργία. Με τον καιρό και λόγω αύξησης της ζήτησης, άρχισαν να γίνονται πιο περίτεχνες, με χρώματα και προσεγμένη διακόσμηση. Κατασκευάζονται από δέρμα, πορσελάνη, papier mache ή με μια πρωτότυπη τεχνική από γυαλί. Σήμερα η τέχνη της κατασκευής τους ολοένα και παρακμάζει λόγω του αθέμιτου ανταγωνισμού από φθηνά, κακής ποιότητας και μαζικής παραγωγής αντίγραφα. Οι αυθεντικές βενετσιάνικες μάσκες είναι χειροποίητες, συνήθως από γύψο και φύλλα χρυσού, ζωγραφισμένες στο χέρι, διακοσμημένες με πολύτιμους λίθους, χάντρες και φυσικά φτερά και… ιδιαιτέρως ακριβές! Οτιδήποτε οικονομικότερο είναι προφανώς εργοστασιακό αντίγραφο αμφιβόλου ποιότητας. 

Μάσκα τύπου "Bauta"

Οι βενετσιάνικες μάσκες αντλούν την έμπνευσή τους από το ιταλικό θέατρο και από τους πολύ γνωστούς και διακριτούς χαρακτήρες της Commedia dell’ Arte: ο Arlecchino, ο Brighella, ο Pantalone, ο Pierrot, η Pulcinella, ο Gatto… 

Από τις πιο διαδεδομένες είναι η μάσκα Bauta, καλύπτει όλο το πρόσωπο, δεν έχει στόμα αλλά ένα χαρακτηριστικό, τετραγωνισμένο και με κλίση προς τα πάνω σαγόνι που επιτρέπει σε όποιον τη φορά να μιλάει, να τρώει και να πίνει δίχως να χρειάζεται να τη βγάλει. Είναι λευκή, συχνά επιχρυσωμένη και συνοδευόμενη από μαύρη ή κόκκινη κάπα. 

Μάσκα τύπου "Colombina"

Η μάσκα της Colombina (άλλη μια φιγούρα που μας έρχεται από την Commedia dell’ Arte) καλύπτει μονάχα τα μάτια, στερεώνεται στο κεφάλι με κορδέλα ή κρατιέται μπροστά από το πρόσωπο με μπαστουνάκι και φέρει περίτεχνες διακοσμήσεις από χρυσό, ασήμι, φτερά και πολύτιμους λίθους. Η Moretta είναι μια απλή, συνήθως μαύρη και οβάλ μάσκα με μεγάλες τρύπες για τα μάτια, συνοδευόμενη συχνά από πέπλο. Η Larva ή Volto καλύπτει όλο το πρόσωπο, είναι συνήθως λευκή με περίτεχνη διακόσμηση και συνδυάζεται με μανδύα και τριγωνικό καπέλο. 

Μάσκα τύπου "Larva"

Μάσκα τύπου "Medico della Peste"

Τέλος, η μάσκα του Medico della Peste (γιατρού της πανώλης) είναι αυτή με το χαρακτηριστικό μακρύ ράμφος και έχει τις ρίζες της στον 17^ο αιώνα. Σύμφωνα με την Ιστορία, χρησιμοποιήθηκε από τους γιατρούς της εποχής εκείνης ως μέσο προφύλαξής τους κατά τη θεραπεία ατόμων που έπασχαν από πανούκλα. Το μακρύ της ράμφος τους κρατούσε σε απόσταση καθώς η επαφή με τον ασθενή θα έθετε σε κίνδυνο και τη δική τους υγεία.

2. Η Biennale και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου

Το Leone d' Oro (Χρυσό Λιοντάρι)

Ο όρος Biennale di Venezia έχει διπλή σημασία. Αφενός μεν, με τον όρο αυτό μπορούμε να εννοήσουμε ένα ίδρυμα της Βενετίας που διοργανώνει εκθέσεις Τέχνης και πολιτιστικές εκδηλώσεις σχετικές με τον κινηματογράφο, την αρχιτεκτονική, τη μουσική και το χορό. Αφετέρου δε, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο για να δηλώσουμε την ίδια την Παγκόσμια Έκθεση Σύγχρονης Τέχνης που λαμβάνει χώρα στη Βενετία κάθε δύο χρόνια. Η Biennale αποτελεί μία από τις παλαιότερες και σημαντικότερες εκθέσεις στην Ευρώπη καθώς ξεκίνησε το 1893. Αρχικά ήταν περισσότερο τοπικού χαρακτήρα και έδινε έμφαση στις διακοσμητικές τέχνες, σύντομα όμως απέκτησε διεθνή φήμη και χαρακτήρα και επεκτάθηκε ώστε να συμπεριλάβει περισσότερες Τέχνες. Όσον αφορά τις εικαστικές τέχνες, από την αρχή η Έκθεση εστίαζε κυρίως σε μοντέρνα έργα και έδινε βήμα έκφρασης σε εκπροσώπους πρωτοποριακών καλλιτεχνικών ρευμάτων. Η δεκαετία του ’30 υπήρξε καθοριστική καθώς στη διάρκειά της καθιερώθηκαν διαδοχικά το Μουσικό Φεστιβάλ, το Κινηματογραφικό Φεστιβάλ και το Θεατρικό Φεστιβάλ. Οι Εκθέσεις των διαφόρων χωρών που συμμετέχουν πραγματοποιούνται στο δικό τους χώρο που μπορεί να είναι είτε οι Giardini (Κήποι), είτε οι πτέρυγες των στρατιωτικών εγκαταστάσεων του Arsenale (Ναυπηγείο) που από το 1999 παραχώρησε το ιταλικό Ναυτικό στο Υπουργείο Πολιτισμού, είτε τα διάφορα παλάτια, γκαλερί και εκκλησίες της Βενετίας. 

Το Palazzo del Cinema

Ξεχωριστό τμήμα της Biennale αποτελεί φυσικά και το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Βενετίας που είναι μάλιστα το παλαιότερο Φεστιβάλ Κινηματογράφου στον κόσμο. Ξεκίνησε το 1932 ως «Esposizione Internazionale d’ Arte Cinematografica» (Διεθνής Έκθεση της Τέχνης του Κινηματογράφου) και σύντομα απέκτησε κύρος και παγκόσμια φήμη με τη συμμετοχή διάσημων προσωπικοτήτων. Διεξάγεται σε ετήσια βάση, στα τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτεμβρίου, στο νησάκι Lido ενώ οι προβολές των ταινιών γίνονται στο ιστορικό πια Palazzo del Cinema. Άλλες προβολές αφορούν μόνο μέλη της βιομηχανίας του Κινηματογράφου ενώ άλλες είναι ανοιχτές σε ευρύτερο κοινό. Από το 1938 η Biennale θέσπισε την απονομή ειδικών Βραβείων με αρχικό το «Grand Prix» που απονεμόταν μέχρι το 1968. Όσον αφορά τον Κινηματογράφο το πρώτο Βραβείο απονεμήθηκε το 1934 και ονομαζόταν «Βραβείο Μουσολίνι» καθώς εκείνη την εποχή διατελούσε Πρωθυπουργός της χώρας ο Benito Mussolini. Μετά το θάνατό του αποφασίστηκε να αλλάξει η ονομασία του Βραβείου και έκτοτε έχουμε τον «Χρυσό Λέοντα», τον «Αργυρό Λέοντα» για τις καλύτερες ταινίες και το «Coppa Volpi» για τον καλύτερο ανδρικό και γυναικείο ρόλο.      

3.  Η Regata Storica di Venezia

La Regata Storica

Η regata έχει να κάνει με αγώνες κωπηλασίας που πραγματοποιούνται εδώ και αιώνες στη Βενετία. Ξεκίνησε περίπου το 1200 ως ένας τρόπος καλωσορίσματος των βασιλέων που επισκέπτονταν την πόλη με τη συνοδεία των ακολούθων τους. Οι κωπηλάτες που αναδεικνύονταν περισσότερο ικανοί αξιοποιούνταν στις εμπορικές δραστηριότητες της πόλης. Σήμερα η Regata Storica (Ιστορική Ρεγκάτα) λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο την πρώτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Canal Grande (Μεγάλο Κανάλι). 

La Regata Storica

Οι γόνδολες και οι βενετσιάνικες βάρκες που συμμετέχουν, στολίζονται αναλόγως και φέρουν πολύχρωμα λάβαρα, ενώ και οι κωπηλάτες φορούν παραδοσιακές φορεσιές και καπέλα. Θεωρείται μάλιστα μεγάλη τιμή για μια οικογένεια το να συμμετάσχει κάποιο μέλος της στον αγώνα της ρεγκάτα. Εκτός από τη Regata Storica του Σεπτεμβρίου, κωπηλατικοί αγώνες διοργανώνονται και άλλες εποχές του χρόνου αλλά και σε άλλες περιοχές ή νησάκια της Βενετίας. 

La Festa del Redentore

Προσωπικά είχα πετύχει τη Regata που διοργανώνεται την τρίτη Κυριακή του Ιουλίου στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Festa del Redentore (Γιορτή του Σωτήρος). 

La Festa del Redentore

Η γιορτή αυτή, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην περιοχή της Giudecca, αναφέρεται στο τέλος της πανούκλας του 1577. Οι εορτασμοί ξεκινούν με θρησκευτικές τελετές, υπαίθριους πάγκους που μοιράζουν δωρεάν  παραδοσιακό φαγητό στους επισκέπτες (κάτι σαν τη δική μας φασολάδα) και χορό στο νησάκι του Lido. Το βράδυ του Σαββάτου ο ουρανός γεμίζει χρώματα από τα πάμπολλα πυροτεχνήματα. Ποτέ στη ζωή μου δεν είχα ξαναδεί πιο εντυπωσιακά πυροτεχνήματα: δράκοι, διαστημόπλοια, χρωματιστή βροχή και διάφορα άλλα σχήματα έβαφαν και φώτιζαν τον βενετσιάνικο ουρανό! Την Κυριακή, στο Κανάλι της Giudecca, πραγματοποιήθηκε μια άκρως ενδιαφέρουσα regata από στολισμένες βάρκες και σκάφη.