“Σ' αναζητώ στη Σαλονίκη ξημερώματα”: 24 ώρες στη Συμπρωτεύουσα...

Ένα από τα μοναδικά παράδοξα που χαρακτηρίζουν την Ελλάδα είναι ότι πουθενά αλλού στον κόσμο, εκτός από εδώ, δεν συναντάς χώρα που να διαθέτει... συμπρωτεύουσα! Η αγάπη ενός ολόκληρου λαού για μια ιστορική πόλη, μια πόλη-σύμβολο που έχει σημαδέψει με μοναδικό τρόπο τις καρδιές όλων μας, εκφράζεται μέσα από το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης. “Συμπρωτεύουσα” την αποκαλούμε χαριτολογώντας, ίσως γιατί δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από την αίγλη μιας σύγχρονης Ευρωπαϊκής μητρόπολης. Μόνο όποιος την έχει επισκεφθεί μπορεί να καταλάβει και η πορεία της στο χρόνο έχει απείρως αποδείξει πως επάξια της δόθηκε αυτός ο τίτλος. Η αγαπημένη “Νύμφη του Θερμαϊκού”, η πολυτραγουδισμένη Σαλονίκη μας με τη δροσιά του Βαρδάρη που φυσά στους δρόμους και τις πλατείες της, μας καλεί να τη γνωρίσουμε... Έστω και μέσα από ένα ταξίδι-αστραπή!

Παρασκευή βράδυ παίρνω το τρένο από Αθήνα. Ταξιδεύω κατά τη διάρκεια της νύχτας, ξεκλέβω χρόνο για να αποκοιμηθώ λιγάκι στο κάθισμά μου και με μάτια πρησμένα αλλά διάθεση άκρως ανεβασμένη, φτάνω ξημερώματα Θεσσαλονίκη. Πρόκειται για τη δεύτερη σε πληθυσμό αλλά και μέγεθος πόλη της Ελλάδας, ως εκ τούτου είναι πρακτικά αδύνατο να προλάβω να επισκεφθώ όλα της τα αξιοθέατα. Μην ξεχνάμε ότι έχω μόλις μια μέρα στη διάθεσή μου! Δεν χάνω χρόνο λοιπόν, πίνω ένα καφεδάκι στο “Mojo Cafe” στην Αριστοτέλους, έτσι για να με τονώσει και ξεκινώ αμέσως τη βόλτα μου για να γνωρίσω όσο καλύτερα μπορώ την υπέροχη αυτή πρωταγωνίστρια του Βορρά ακολουθώντας την ιστορική πορεία της πόλης στο χρόνο, όπως μας τη μαρτυρούν τα αναρίθμητα μνημεία που σώζονται μέχρι σήμερα σε διάφορα σημεία της.

Ο κόσμος βολτάρει στην παραλιακή Λεωφόρο Νίκης... 

Ιδρύθηκε μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, σε μια κρίσιμη ιστορικά περίοδο κατά την οποία πολλοί ήταν αυτοί που διεκδικούσαν το θρόνο του Μακεδόνα βασιλιά. Ιδρυτής της πόλης υπήρξε ο στρατηγός Κάσσανδρος, που ως επικρατέστερος διεκδικητής του θρόνου, παντρεύτηκε την ετεροθαλή αδελφή του Αλέξανδρου και κόρη του Φιλίππου Β΄ από την πέμπτη σύζυγό του που καταγόταν από τη Θεσσαλία. Για να τιμήσει μάλιστα τη σύζυγό του έδωσε στην νεοϊδρυθείσα πόλη το όνομά της: Θεσσαλονίκη. Ετυμολογικά η λέξη προέρχεται από τη “Θεσσαλών Νίκη” και αναφέρεται στη νίκη που πέτυχαν οι Μακεδόνες και το Κοινό των Θεσσαλών απέναντι στους Φωκείς και στο τυραννικό καθεστώς των Φερών κατά τον Γ' Ιερό Πόλεμο. 

Η Ροτόντα

Από την αρχή της ίδρυσής της, η Θεσσαλονίκη υπήρξε μια ακμάζουσα ελληνιστική πόλη που, λόγω της στρατηγικής γεωγραφικής της θέσης, έμελλε να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων. Τον 2ο αιώνα π.Χ. πέφτει στα χέρια των Ρωμαίων και επιλέγεται να γίνει Αυτοκρατορική πρωτεύουσα στα χρόνια της βασιλείας του Γαλέριου. Η ρωμαϊκή περίοδος έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια στην πόλη μέχρι σήμερα. Η ρωμαϊκή αγορά (ρωμαϊκό φόρουμ) δημιουργήθηκε τον 2ο-3ο αιώνα μ.Χ. και αποτελούταν από μια διπλή στοά με κίονες που έφεραν ανάγλυφες παραστάσεις. Τα αγάλματα, που σήμερα φυλάσσονται στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι και είναι γνωστά στους Θεσσαλονικείς ως “οι μαγεμένες”, απεικόνιζαν τη Μαινάδα, το Διόνυσο, την Αριάδνη, τη Λήδα, τον Γανυμήδη, το Διόσκουρο, την Αύρα και τη Νίκη. 

Η Αψίδα του Γαλέριου (Καμάρα)

Το λεγόμενο “Γαλεριανό συγκρότημα” των τεσσάρων μνημείων αποτελεί το γνωστότερο ρωμαϊκό κατάλοιπο της Θεσσαλονίκης. Περιλαμβάνει την ξακουστή Ροτόντα (το κυκλικό δηλαδή κτήριο με τον ημισφαιρικό τρούλο που χτίστηκε στις αρχές του 4ου αιώνα ως Ναός και Μαυσωλείο του Γαλέριου ενώ επί Αυτοκράτορα Θεοδοσίου μετατράπηκε σε χριστιανική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και σήμερα λειτουργεί ως μουσειακός χώρος), την Αψίδα του Γαλέριου (περισσότερο γνωστή ως “Καμάρα”, που χτίστηκε το 305 μ.Χ. και φέρει ανάγλυφες απεικονίσεις από τη νίκη των Ρωμαίων κατά των Περσών), τα Ανάκτορα του Γαλέριου (ένα διώροφο κτιριακό συγκρότημα του 4ου αιώνα με τετράγωνη ανοιχτή αυλή και διακοσμήσεις από ψηφιδωτά, από το οποίο σήμερα σώζεται μονάχα ένα μέρος) και τέλος τον Ιππόδρομο (που λειτούργησε μέχρι τον 7ο αιώνα και πια δεν διασώζεται τίποτα από αυτόν παρά μόνο το μακρόστενο σχήμα που έχει η Πλατεία Ιπποδρομίου που έχει κατασκευαστεί στη θέση του). 

Άμαξες που σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές... 

Το πόσο σημαντική υπήρξε ανά τους αιώνες η Θεσσαλονίκη είναι κάτι που το ανέφερα και παραπάνω. Αυτό που δεν ανέφερα όμως είναι ότι υπήρξε μία από τις επικρατέστερες υποψήφιες πόλεις που είχε στο μυαλό του ο Μέγας Κωνσταντίνος όταν αποφάσιζε να μεταφέρει την πρωτεύουσα του ρωμαϊκού κράτους από τη Ρώμη προς την Ανατολή. Η μοίρα της ωστόσο την έφερνε ανέκαθεν στη δεύτερη θέση μιας και η πρωτεύουσα τελικά μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη και η Θεσσαλονίκη έλαβε τιμητικά τον τίτλο της... Συμβασιλεύουσας! Στη Βυζαντινή περίοδο, η πόλη απέκτησε τείχη για να προστατευτεί από τις εχθρικές επιδρομές. Τα τείχη κατασκευάστηκαν τον 4ο αιώνα από τον Θεοδόσιο το Μεγάλο, χρειάστηκε να επισκευαστούν αρκετές φορές στο πέρασμα του χρόνου ενώ μέχρι σήμερα σώζεται όλο το δυτικό κομμάτι, τα τείχη της Άνω πόλης και μερικά κατάλοιπα από τα ανατολικά τείχη. 

Το Επταπύργιο (Γεντί Κουλέ)

Η βυζαντινή ακρόπολη, γνωστή ως Επταπύργιο λόγω των επτά πύργων που διέθετε το κτιριακό συγκρότημα του Φρουρίου, χρονολογείται και αυτή από τον 4ο αιώνα με μεταγενέστερη προσθήκη αυτή των φυλακών. Οι φοβερές και τρομερές φυλακές του Γεντί Κουλέ που στεγάστηκαν στο βυζαντινό φρούριο αποτελούν μίασμα και μαύρη σελίδα στην Ιστορία της πόλης λόγω των απάνθρωπων συνθηκών κράτησης των φυλακισμένων. Η σκληρή ζωή στο Γεντί Κουλέ ενέπνευσε τη δημιουργία αρκετών τραγουδιών ενώ στον υπαίθριο χώρο έξω από τις φυλακές έλαβαν χώρα ομαδικές εκτελέσεις πατριωτών από τους Γερμανούς κατά τα χρόνια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Ο χώρος έπαψε να λειτουργεί ως φυλακή μόλις στα μέσα της δεκαετίας του 1980 οπότε παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Πολιτισμού. 

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Σημαντικοί όμως είναι και οι Ναοί που σώζονται από την βυζαντινή περίοδο και αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής των πρώιμων χριστιανικών και βυζαντινών χρόνων. Ο αντιπροσωπευτικότερος δεν είναι άλλος από τον Ιερό Ναό του Αγίου Δημητρίου, Πολιούχου Αγίου της Θεσσαλονίκης, που χτίστηκε τον 7ο αιώνα πάνω από τα ερείπια παλαιότερης εκκλησίας, καταστράφηκε από πυρκαγιά και χρειάστηκε να ανακατασκευαστεί. Στα βυζαντινά μνημεία συγκαταλέγονται επίσης ένα βυζαντινό λουτρό του 13ου αιώνα στην Άνω πόλη καθώς και οι βυζαντινές κιστέρνες (δεξαμενές συλλογής πόσιμου ύδατος) που συναντάμε σε διάφορα σημεία της πόλης, με σημαντικότερες τις κιστέρνες της Μονής Βλατάδων και του Ιερού Ναού των Αγίων Αποστόλων. 

Ο Λευκός Πύργος

Από το 1432 και για τους επόμενους περίπου πέντε αιώνες, η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στα χέρια των Οθωμανών. Στην οθωμανική περίοδο εντάσσεται και το χαρακτηριστικότερο αξιοθέατο: ο περίφημος και πασίγνωστος Λευκός Πύργος! Πρόκειται για έναν κυκλικό Πύργο, ύψους 37 μέτρων, που δεσπόζει στην περιοχή του λιμανιού και που αποτελούσε μέρος των οχυρωματικών έργων της πόλης. Χρησιμοποιήθηκε ως φυλάκιο αλλά και ως φυλακή για τους Γενίτσαρους. Επειδή μάλιστα οι συνθήκες κράτησης ήταν πολύ σκληρές, απέκτησε το προσωνύμιο “Πύργος του Αίματος”. Σήμερα λειτουργεί ως εκθεσιακός χώρος ενώ στεγάζει μία μόνιμη έκθεση που παρουσιάζει την ιστορία της πόλης από την ίδρυσή της μέχρι τις μέρες μας. Στα οθωμανικά οχυρωματικά έργα ανήκει και το Φρούριο Βαρδαρίου, γνωστό και ως Τοπ Χανέ, ένας εξάπλευρος πύργος του 1546, ύψους 8 μέτρων. Από την Τουρκοκρατία σώζονται επίσης το τέμενος Αλατζά Ιμαρέτ, το Χαμζά Μπέη Τζαμί, το Τζαμί του Λεμπέτ και το Γενί Τζαμί που χτίστηκε το 1902 από Ιταλό αρχιτέκτονα, τον Vitaliano Poselli. Σώζονται όμως και μερικά οθωμανικά λουτρά, όπως το Μπέη Χαμάμ, το μεγαλύτερο επισκέψιμο χαμάμ στην Ελλάδα, το Πασά Χαμάμ, το Γιαχουντί Χαμάμ και το Γενί Χαμάμ. Από τα τέλη του 15ου αιώνα χρονολογείται το Μπεζεστένι, η σκεπαστή αγορά υφασμάτων που μέχρι και σήμερα στεγάζει μικρά καταστήματα με υφάσματα ενώ από το 1886 χρονολογείται η Μονή Λαζαριστών στη Σταυρούπολη. Στο κτιριακό συγκρότημα της Μονής λειτουργεί το Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και στεγάζονται δύο σκηνές του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. 

Πλατεία Αριστοτέλους

Πλησιάζοντας όλο και περισσότερο στη Θεσσαλονίκη του σήμερα, στεκόμαστε σε μια χρονολογία-σταθμό για την αναγέννησή της. Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 στάθηκε η αφορμή για να ξαναχτιστεί ένα κομμάτι της πόλης πάνω σε νέα δεδομένα. Αρκετοί οθωμανικοί χώροι λατρείας καταστράφηκαν, το ίδιο και οι μιναρέδες και όσα κτήρια παρέπεμπαν στο οθωμανικό στοιχείο. Στη θέση τους χτίστηκαν κτήρια με αρχαιοελληνικά και ευρωπαϊκά αρχιτεκτονικά στοιχεία, σε μια προσπάθεια να τονωθεί ο ευρωπαϊκός χαρακτήρας της σύγχρονης πόλης. Η προσπάθεια αστικής ανάπλασης έφερε ένα από τα σημαντικότερα έργα των τελευταίων δεκαετιών: τη δημιουργία της πλατείας Αριστοτέλους. 

Ο Πύργος του ΟΤΕ

Η πολυσύχναστη αυτή πλατεία σχεδιάστηκε από τον Ερνέστ Εμπράρ, περιβάλλεται από νεοβυζαντινού τύπου στοές και συνδέεται με την παραλιακή Λεωφόρο Νίκης μέσω της πεζοδρομημένης οδού Αριστοτέλους. Και μιας και κάναμε λόγο για δρόμους, κεντρικότεροι δρόμοι του κέντρου της πόλης είναι η Λεωφόρος Νίκης, η οδός Εγνατίας, η Τσιμισκή, η Αγίου Δημητρίου, η Βασιλίσσης Όλγας και η Λαγκαδά. Στα αξιοθέατα συγκαταλέγονται επίσης ο Πύργος του ΟΤΕ, που χτίστηκε το 1969 στην είσοδο της ΔΕΘ προκειμένου να στεγάσει το περίπτερο του ΟΤΕ, αλλά και το ίδιο το κτιριακό συγκρότημα της Διεθνούς Έκθεσης Θεσσαλονίκης. Οι δε ποδοσφαιρόφιλοι ας μην παραλείψουν να επισκεφθούν το Καυτανζόγλειο Στάδιο, έδρα της ποδοσφαιρικής ομάδας του Ηρακλή, αλλά και το Γήπεδο του ΠΑΟΚ στην Τούμπα. 

Η ώρα είναι περασμένη και έχω αρχίσει να πεινάω φοβερά. Δεν υπήρχε περίπτωση λοιπόν να μην κάνω ένα πέρασμα από την πιο διάσημη περιοχή της Θεσσαλονίκης, τα Λαδάδικα. 

Ήσυχες γωνιές στα Λαδάδικα...

Πήραν την ονομασία τους από τα καταστήματα πώλησης λαδιού και τις εμπορικές αποθήκες που βρίσκονταν κάποτε εδώ ενώ προπολεμικά ξεκίνησαν τη λειτουργία τους στην περιοχή πολλοί οίκοι ανοχής. Σήμερα, η άλλοτε κακόφημη αυτή συνοικία της πόλης έχει πια αλλάξει. Στεγάζει ένα πλήθος από καφετέριες, ταβέρνες, μπαρ και εστιατόρια ενώ παράλληλα μας δίνει την ευκαιρία να αποκτήσουμε μια εικόνα του πώς ήταν η Θεσσαλονίκη πριν τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917. Καθώς προσπαθούμε να αποφασίσουμε για τα πιάτα που θα παραγγείλουμε από τον κατάλογο του “Τηγανιές και Σχάρες”, ένας ηλικιωμένος λατερνατζής πλησιάζει και η νοσταλγική μουσική της λατέρνας του μας ταξιδεύει για τα καλά στην παλιά Θεσσαλονίκη. Του δίνω μερικά κέρματα -το ελάχιστο που μπορούσα να κάνω για να συνεισφέρω και εγώ στο να διατηρηθεί λίγο ακόμα ένα από τα επαγγέλματα που σβήνουν στη σύγχρονη Ελλάδα- και μου χαρίζει το πιο γλυκό του χαμόγελο... 

Το βράδυ με βρίσκει παραδομένη στην αγκαλιά του Μορφέα στο “Hotel Rotonda”. Οι δυνάμεις μου δυστυχώς με εγκατέλειψαν νωρίς και δεν επαρκούσαν για μια γνωριμία με την περίφημη νυχτερινή ζωή της συμπρωτεύουσας! Το ξενοδοχείο μου βρισκόταν λίγα βήματα από το σταθμό του τρένου. Εξαιρετική επιλογή μιας και την επόμενη μέρα σκόπευα να ταξιδέψω στις Σέρρες για μια ακόμα επίσκεψη-αστραπή. Προτού αποχαιρετούσα όμως τη Θεσσαλονίκη, θα φρόντιζα να περάσω από το κατάστημα του "Τερκενλή" για ένα ασύγκριτο τσουρέκι κάστανο με επικάλυψη σοκολάτας...