Ανακαλύπτοντας τις ρίζες του ελληνικού πολιτισμού στις Μυκήνες…

Από μικρή με γοήτευαν τα Ομηρικά Έπη, η μυθολογία και η Ιστορία. Διάβαζα με τις ώρες και φανταζόμουν κόσμους κι ανθρώπους μακρινούς. Έπειτα ανακάλυψα το θέατρο… Στα 12-13 μου διάβασα, θυμάμαι, τόσες πολλές φορές την «Ιφιγένεια εν Ταύροις» του Ευριπίδη που κατέληξα να μάθω απ’ έξω όλο το έργο! Φανταστείτε λοιπόν τη χαρά μου όταν, εκείνη την εποχή, επισκέφθηκα για πρώτη φορά τον αρχαιολογικό χώρο των Μυκηνών! Ήθελα να γίνω αρχαιολόγος τότε... Μετά από πολλά χρόνια, επισκέφθηκα ξανά τον ίδιο χώρο. Δεν έγινα βεβαίως ποτέ αρχαιολόγος γιατί με «έκλεψε» τελικά άλλο αντικείμενο σπουδών, ωστόσο πάντα μέσα μου κρύβεται κάτι από τον παιδικό ενθουσιασμό μπροστά στο άγνωστο και τη λαχτάρα για μάθηση και ανακάλυψη… 

Αναπαράσταση Ακρόπολης Μυκηνών (©Γρηγόρης Ζερβός)

Οι Μυκήνες είναι, θα έλεγα, ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα μετά την ίδια την Ακρόπολη των Αθηνών. Και λέω «ο σημαντικότερος» γιατί περί το 2000 π.Χ. αποτελούσε ένα από τα ισχυρότερα κέντρα του ελληνικού πολιτισμού, αν όχι το ισχυρότερο! Πρόκειται για την αρχαία πόλη Μυκήναι της Αργολίδας, που βρίσκεται στη βορειοανατολική Πελοπόννησο και απέχει περίπου 90 χλμ. από την Αθήνα. Ο Όμηρος αναφέρεται στην πόλη και την ονομάζει μάλιστα «πολύχρυσον» λόγω του πλούτου της. Εδώ βρισκόταν άλλωστε το βασίλειο του μυθικού Αγαμέμνονα και το πλουσιότερο ανακτορικό κέντρο της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Η πόλη έχει συνδέσει το όνομά της με έναν από τους λαμπρότερους πολιτισμούς της ελληνικής προϊστορίας, τον λεγόμενο «μυκηναϊκό» και έδωσε τροφή για να γεννηθούν σπουδαίοι μύθοι που ενέπνευσαν τόσο τα Ομηρικά Έπη όσο και τους μεγάλους τραγικούς ποιητές μας ενώ εξακολουθούν να εμπνέουν την παγκόσμια δραματουργία και την Τέχνη εν γένει. 

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο οποίος απηχεί την παράδοση της εποχής του, η ονομασία «Μυκήνες» προέρχεται από τον ιδρυτή της πόλης, τον Περσέα, γιο του Δία και της Δανάης που ήταν κόρη του Ακρισίου, βασιλιά του Άργους και απογόνου του Δαναού. Ο Περσέας λοιπόν εμπνεύστηκε αυτήν την ονομασία είτε επειδή, κατά το χτίσιμο της πόλης, του έπεσε εκεί ο «μύκης» (δηλαδή η «θήκη») του ξίφους του είτε επειδή εκεί βρήκε, κάτω από έναν «μύκητα» (δηλαδή «μανιτάρι») μια πηγή με άφθονο νερό, την Περσεία πηγή που υπάρχει μέχρι σήμερα. Ο μύθος μας λέει ακόμη ότι οι απόγονοι του Περσέα βασίλεψαν στις Μυκήνες για τρεις γενιές, με τελευταίο τον Ευρυσθέα, ο οποίος φονεύθηκε από τους Ηρακλείδες δίχως να αφήσει απογόνους. Έτσι η δυναστεία των Περσειδών ανατράπηκε και αντικαταστάθηκε από μια νέα δυναστεία, αυτή των Πελοπιδών, από τους οποίους προήλθαν οι Ατρείδες. 

Ταφικός Κύκλος Α, Ακρόπολη Μυκηνών

Οι κάτοικοι των Μυκηνών επέλεξαν ως νέο βασιλιά τους τον Ατρέα, γιο του Πέλοπα και πατέρα του Αγαμέμνονα και του Μενελάου. Τα ευρήματα δείχνουν ότι η Ακρόπολη των Μυκηνών πρωτοκατοικήθηκε κατά την πρώιμη νεολιθική εποχή ενώ γεωγραφικά η πόλη ιδρύθηκε ανάμεσα σε δύο ψηλούς κωνικούς λόφους, πάνω σε χαμηλό ύψωμα που δέσποζε στην αργολική πεδιάδα και επόπτευε τις οδικές και θαλάσσιες επικοινωνίες. Μπορεί μεν να μην ήταν σε καμία περίπτωση τόσο πυκνοκατοικημένη όσο η παραθαλάσσια περιοχή του Άργους, η επιλογή ωστόσο της τόσο απομακρυσμένης τοποθεσίας σίγουρα ήταν στρατηγικής σημασίας και δεν έγινε τυχαία, καθώς το δύσβατο της περιοχής παρείχε στην πόλη μεγαλύτερη ασφάλεια. Αυτό που αρχικά ξεκίνησε ως ένας μικρός οικισμός πάνω στο λόφο έφτασε να γίνει η πόλη-ορόσημο της περιόδου 1600-1100 π.Χ., της λεγόμενης και «μυκηναϊκής» περιόδου. Τα σημαντικότερα μνημεία που σώζονται μέχρι τις μέρες μας προέρχονται από την εποχή της μεγάλης ακμής, κάπου μεταξύ 1350 και 1200 π.Χ., εποχή κατά την οποία οι ηγεμόνες των Μυκηνών ήταν ισχυροί και είχαν αναπτύξει ένα εκτενές δίκτυο εμπορικών συναλλαγών σε ολόκληρο τον τότε γνωστό κόσμο της Μεσογείου. Οι Πελοπίδες φέρονται ως οι κατασκευαστές της ξακουστής Πύλης των Λεόντων αλλά και του περίφημου Τάφου του Ατρέα.

Ο τάφος του Αγαμέμνονα

Λίγα μας είναι γνωστά για τα γεγονότα των τριών και πλέον αιώνων κυριαρχίας τους και τις περισσότερες πληροφορίες τις αντλούμε μέσα από τα έπη. Βασικοί πρωταγωνιστές είναι αναμφισβήτητα ο Ατρέας και ο Αγαμέμνονας, η ισχύς του οποίου επιβεβαιώνεται από την απόφαση όλων των βασιλέων της εποχής να τον αναγνωρίσουν ως αρχηγό τους στην εκστρατεία κατά της Τροίας. 

Η χρυσή νεκρική μάσκα του Αγαμέμνονα

Τα διάφορα αντικείμενα καθημερινής χρήσης, τα κοσμήματα, τα όπλα και τα ειδώλια που βρέθηκαν στις ανασκαφές χαρίζουν πολύτιμες πληροφορίες για τον τρόπο ζωής των Μυκηναίων. Η τύχη τους συνδέθηκε άρρηκτα με την τύχη των ηγεμόνων τους. Μετά το θάνατο του Αγαμέμνονα από τον Αίγισθο, το «κράτος» των Ατρειδών έπαψε ουσιαστικά να υφίσταται και οι ντόπιοι πληθυσμοί ήταν εξαιρετικά ευάλωτοι στους νέους κατακτητές της Πελοποννήσου. Το 1100 π.Χ. η Κάθοδος των Δωριέων υπήρξε καταλυτική και σαρωτική. Οι Μυκήνες έπεσαν σε αφάνεια, γνώρισαν καταστροφές από σεισμούς και πυρκαγιές ενώ το 468 π.Χ. γνώρισαν για δεύτερη φορά την καταστροφή από κατακτητές, καθώς οι Αργείοι έγιναν κυρίαρχοι της περιοχής, κατεδάφισαν τμήματα της οχύρωσης της πόλης και διένειμαν τη γη στους φτωχούς πολίτες του Άργους. Οι παλιοί Μυκηναίοι εγκατέλειψαν την πατρίδα τους και σκορπίστηκαν σε σχεδόν ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο. Τίποτα δεν θα γνωρίζαμε, ωστόσο, με σιγουριά γι’ αυτούς αν δεν είχε μεσολαβήσει το όραμα ενός πολύ σπουδαίου για την Ελλάδα ανθρώπου, του Ερρίκου Σλήμαν. Ο Σλήμαν ξεκίνησε το 1876 τις ανασκαφές στην ακρόπολη των Μυκηνών και έφερε στο φως τους πρώτους κάθετους λακοειδείς τάφους και κάποια αγγεία σπάνιας τέχνης. Το 1888 οι ανασκαφές συνεχίστηκαν από τον Χρήστο Τσούντα και βρέθηκε το ανάκτορο και οι θαλαμοειδείς τάφοι ενώ ακολούθησε σχεδόν ένας αιώνας με ανασκαφές και αποκαταστάσεις μνημείων. Πέρα από τον αρχαιολογικό χώρο, ο οποίος είναι φυσικά επισκέψιμος, τα περισσότερα από τα ευρήματα εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και στο Μουσείο των Μυκηνών.      

Ο Αρχαιολογικός χώρος…

Ο Αρχαιολογικός χώρος των Μυκηνών περιλαμβάνει την τειχισμένη ακρόπολη στην κορυφή του λόφου και διάσπαρτα ταφικά και οικιστικά συγκροτήματα έξω από αυτήν. Τα περισσότερα μνημεία χρονολογούνται από την εποχή της μεγάλης ακμής του ανακτορικού κέντρου, δηλαδή από το 1350 μέχρι το 1200 π.Χ.

Η Πύλη των Λεόντων και τα Κυκλώπεια Τείχη

Η ακρόπολη έχει κάτοψη σχεδόν τριγωνική και είναι οχυρωμένη με τείχη. Η οχύρωση αυτή, από πελώριους λίθους, μοιάζει ως ένα εξωπραγματικό επίτευγμα για τις γνώσεις και τα μέσα της εποχής γι’ αυτό και τα τείχη προκαλούσαν ανέκαθεν το θαυμασμό και έδιναν τροφή για μύθους και εικασίες. Η επικρατέστερη εκδοχή του μύθου θέλει τα τείχη να κατασκευάζονται από τους εξαιρετικά δυνατούς Κύκλωπες! Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο μας είναι γνωστά ως «Κυκλώπεια Τείχη». Η κύρια είσοδος είναι στη βορειοδυτική γωνία των τειχών και πρόκειται για την περίφημη «Πύλη των Λεόντων», το απόλυτο σύμβολο της εξουσίας και παντοδυναμίας των Μυκηναίων ηγεμόνων. Το ανάγλυφο πάνω στην Πύλη είναι λαξευμένο σε πλάκα τοποθετημένη στο «ανακουφιστικό τρίγωνο» (χαρακτηριστικό στοιχείο της μυκηναϊκής αρχιτεκτονικής) και  παριστάνει δύο συμμετρικά αντιμέτωπα λιοντάρια. Τα «Κυκλώπεια Τείχη» παρέμεναν ορατά στο πέρασμα των αιώνων και προσέλκυαν πολλούς περιηγητές, αρχαιόφιλους αλλά -δυστυχώς- και αρχαιοκάπηλους οι οποίοι, επωφελούμενοι από την αδιαφορία των Τούρκων κατακτητών, ουκ ολίγες φορές λεηλάτησαν το χώρο κατά τον 18^ο και το 19^ο αιώνα μέχρι να δοθεί ένα τέλος σε όλο αυτό το 1837 όταν, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, οι Μυκήνες τέθηκαν υπό την αιγίδα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών και ξεκίνησαν οι έρευνες του Σλήμαν. 

Δεξιά από την Πύλη των Λεόντων υπάρχουν τα κατάλοιπα μιας Σιταποθήκης, στα υπόγεια της οποίας βρέθηκε απανθρακωμένο σιτάρι. Στη συνέχεια ακολουθεί ο Ταφικός Κύκλος Α που περιλαμβάνει έξι μεγάλους λακοειδείς τάφους που βρέθηκαν γεμάτοι με χρυσά αντικείμενα και πολύτιμα έργα της μυκηναϊκής τέχνης. Ακολουθεί μια σειρά κτηρίων που στέγαζαν τους αξιωματούχους: η Οικία του Κρατήρα των Πολεμιστών, το Κτήριο της Αναβάθρας, η Νότια Οικία και η Οικία της Ακρόπολης. Κατά μήκος του νότιου τείχους βρισκόταν το θρησκευτικό κέντρο με κτήρια λατρευτικού χαρακτήρα: το Ιερό των Ειδώλων, το Κτήριο των Τοιχογραφιών, η Οικία Τσούντα και η Οικία του Αρχιερέως. Τα ιερά συνδέονταν με το ανάκτορο μέσω ενός κλιμακοστασίου και μιας μεγάλης πομπικής οδού.

Και φτάνουμε επιτέλους στο Ανάκτορο! Το σύμβολο της δύναμης των Μυκηναίων βασιλιάδων δεσπόζει στο ψηλότερο, φυσικά, σημείο της ακρόπολης. Τα ανάκτορα είχαν για πυρήνα ένα ορθογώνιο κτήριο με πολλά διαμερίσματα που τα κοσμούσαν πολύχρωμες τοιχογραφίες ενώ περιελάμβαναν επίσης τη μεγάλη αυλή και τον ξενώνα. Το μυκηναϊκό μέγαρο αποτελούταν από τρία μέρη: τον πρόδομο, το δόμο και την αίθουσα του θρόνου όπου βρισκόταν ο θρόνος του ηγεμόνα και μια κεντρική εστία ανάμεσα σε τέσσερις κίονες. Γύρω από το μέγαρο απλώνονταν οι αποθηκευτικοί χώροι, τα βασιλικά εργαστήρια, οι χώροι λατρείας και οι κατοικίες των αξιωματούχων. Η ανοικοδόμηση ξεκίνησε γύρω στο 1350 π.Χ. και ολοκληρώθηκε σε τρεις φάσεις. Πρώτα χτίστηκε ο πρώτος περίβολος των «Κυκλώπειων Τειχών» πάνω στο βράχο. Εκατό χρόνια αργότερα, η οχύρωση προχώρησε στα δυτικά και νότια και χτίστηκε η «Πύλη των Λεόντων», το θρησκευτικό κέντρο και ο Ταφικός Κύκλος Α που έγινε χώρος προγονολατρείας. Την ίδια περίοδο πιθανολογείται ότι οικοδομήθηκε και ο θολωτός τάφος, γνωστός με την ονομασία «Θησαυρός του Ατρέα». Κατά την τρίτη φάση, γύρω στο 1200 π.Χ. και μετά από μια μεγάλη καταστροφή που προκλήθηκε πιθανώς από σεισμό, κατασκευάστηκε η επέκταση των τειχών προς τα βορειοανατολικά του λόφου ώστε να περιληφθεί και η υπόγεια κρήνη.

Η υπόγεια δεξαμενή ύδατος

Η υπόγεια αυτή κρήνη, που όπως είπαμε βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο του τείχους και ανήκει στην τρίτη οικοδομική φάση της οχύρωσης, περιελήφθη στην εντός των τειχών περιοχή για να εξασφαλιστεί η πρόσβαση της ακρόπολης σε πόσιμο νερό σε περίπτωση πολιορκίας. Μία σήραγγα οδηγεί σε μια δεξαμενή που βρίσκεται 18 μ. βαθύτερα, κάτω από την επιφάνεια του εδάφους και έξω από τα τείχη. Σε μικρή απόσταση προς τα δυτικά συναντάμε τη Βόρεια Πύλη του τείχους που είναι παρόμοιας κατασκευής με την Πύλη των Λεόντων αλλά σαφώς μικρότερη.

"Θησαυρός του Ατρέα", εσωτερικό

Περνώντας έξω από τα τείχη και δυτικά της Πύλης των Λεόντων, συναντά κανείς τον Ταφικό Κύκλο Β με 14 λακοειδείς τάφους. Στην ίδια περιοχή σώζονται και οι τέσσερις πιο… «διάσημοι» θολωτοί τάφοι: των Λεόντων, του Αιγίσθου, της Κλυταιμνήστρας και λίγο νοτιότερα ο «Θησαυρός του Ατρέα», το τελειότερο δείγμα αυτού του τύπου, με τα τεράστια υπέρθυρα, τον επιβλητικό κυψελοειδή θόλο και την πλούσια διακοσμημένη πρόσοψη.      

Περίπου 50 μ. νοτιότερα σώζονται τα λείψανα τεσσάρων κτηρίων. Πρόκειται για την Οικία των Ασπίδων, την Οικία του Λαδεμπόρου, την Οικία των Σφιγγών και τη Δυτική Οικία. Η Οικία του Λαδεμπόρου φαίνεται πως ήταν ένα εργαστήριο παραγωγής αρωμάτων και αρωματικού λαδιού, δύο προϊόντα που εξήγαγαν οι Μυκηναίοι, γεγονός που προκύπτει από τις ενεπίγραφες πήλινες πινακίδες που βρέθηκαν εκεί και που αναφέρονται στο προσωπικό που εργαζόταν στο εργαστήριο, το λάδι και τα μυρωδικά που αποτελούσαν τις βασικές πρώτες ύλες. Οι Μυκήνες φαίνεται πως διέθεταν ένα αρκετά αναπτυγμένο για την εποχή οδικό δίκτυο που επέτρεπε τη σύνδεση με άλλα μεγάλα κέντρα της περιοχής. Ένας σωζόμενος δρόμος με γέφυρα και ένας ακόμα που φέρει αυλακώσεις από τους τροχούς των αρμάτων πάνω στο βράχο πιστοποιούν το γεγονός.      

Κατά την επίσκεψή σας στον αρχαιολογικό χώρο, φροντίστε να έχετε μαζί σας έναν φακό. Η είσοδος στη σήραγγα της δεξαμενής της υπόγειας κρήνης είναι μοναδική εμπειρία αλλά ο χώρος δεν φωτίζεται καθόλου… Και όταν λέμε καθόλου, το εννοούμε! Ούτε ο φακός από το κινητό τηλέφωνο δεν εξυπηρετεί. Τουλάχιστον αυτό ίσχυε την τελευταία φορά που επισκέφθηκα το χώρο. Επίσης, προσοχή στις… νυχτερίδες που βρίσκουν καταφύγιο εδώ! Είναι κρίμα να τις αναστατώσετε με τα φώτα. Δεν πρόκειται να σας πειράξουν, γι’ αυτό να παραμείνετε ψύχραιμοι. Αν ξαφνικά αισθανθείτε κάτι να πετά ξυστά πάνω από το κεφάλι σας, θα ξέρετε τι είναι!  

- Πηγή πληροφοριών: odysseus.culture.gr, Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.