Από το Ναό του Ποσειδώνα στα ουζερί του Λαυρίου...

Ήταν ωραίο το Σούνιο τη μέρα εκείνη του Ευαγγελισμού
πάλι με την άνοιξη.
Λιγοστά πράσινα φύλλα γύρω στις σκουριασμένες πέτρες
το κόκκινο χώμα κι ασπάλαθοι

δείχνοντας έτοιμα τα μεγάλα τους βελόνια
και τους κίτρινους ανθούς.
Απόμακρα οι αρχαίες κολόνες, χορδές μιας άρπας αντηχούν ακόμη...

Γαλήνη.
- Τι μπορεί να μου θύμισε τον Αρδιαίο εκείνον;
Μια λέξη στον Πλάτωνα θαρρώ, χαμένη στου μυαλού τ' αυλάκια·
τ' όνομα του κίτρινου θάμνου
δεν άλλαξε από εκείνους τους καιρούς.
Το βράδυ βρήκα την περικοπή:
«Τον έδεσαν χειροπόδαρα» μας λέει
«τον έριξαν χάμω και τον έγδαραν
τον έσυραν παράμερα τον καταξέσκισαν
απάνω στους αγκαθερούς ασπάλαθους
και πήγαν και τον πέταξαν στον Τάρταρο, κουρέλι».

Έτσι στον κάτω κόσμο πλέρωνε τα κρίματά του
ο Παμφύλιος Αρδιαίος ο πανάθλιος Τύραννος.

31 του Μάρτη 1971

Γιώργος Σεφέρης

Αποφάσισα να ξεκινήσω να γράφω ανατρέχοντας στον Γιώργο Σεφέρη μιας και η αναφορά και μόνο στο Σούνιο, μου φέρνει πάντα στο νου τον πρώτο στίχο από το ποίημά του “Επί ασπαλάθων...” που είχα πρωτοδιαβάσει πριν από καμιά δεκαπενταριά και πλέον χρόνια. Το ποίημα αυτό, το τελευταίο που συνέθεσε ο Σεφέρης, αποτελούσε καταγγελία κατά της δικτατορίας, τους πρωτεργάτες της οποίας συνέκρινε εμμέσως με τον αδελφοκτόνο και πατροκτόνο τύραννο της Παμφυλίας Αρδιαίο. Ο Αρδιαίος, σύμφωνα με την Πολιτεία του Πλάτωνα, κατέληξε να πληρώσει για τα κρίματά του με βίαιη τιμωρία, αφού τον έσυραν και τον ξέσκισαν επάνω στους ασπάλαθους. Ο Σεφέρης βλέποντας τους ασπάλαθους του Σουνίου οραματίστηκε συνειρμικά την επερχόμενη τιμωρία που θα είχαν οι δικτάτορες. Και έτσι συνειρμικά έφτασα κι εγώ να σκέφτομαι την ποίηση του Σεφέρη μια ανοιξιάτικη μέρα καθώς ανηφόριζα στο λόφο για το Ναό του Ποσειδώνα...

Ο Ναός του Ποσειδώνα φωτισμένος όπως φαίνεται από το πολυτελές ξενοδοχείο Cape Sounio

Το Σούνιο βρίσκεται στο νοτιότερο άκρο του Νομού Αττικής. Στην ουσία είναι ένα ακρωτήριο που υψώνεται σε μεγάλο ύψος σχεδόν κάθετα από τη θάλασσα. Τα παράλιά του είναι απότομα και βραχώδη ενώ λόγω της γεωγραφικής του θέσης αποτέλεσε στρατηγικό σημείο για την αρχαία πόλη-κράτος των Αθηνών. Από το Σούνιο οι Αθηναίοι είχαν τη δυνατότητα να ελέγχουν ολόκληρη τη χερσόνησο της Λαυρεωτικής που διέθετε μεταλλεία πλούσια σε άργυρο αλλά και το θαλάσσιο πέρασμα προς το Αιγαίο και τον Πειραιά. Σήμερα, η ευρύτερη περιοχή έχει ανακηρυχθεί σε Εθνικό Δρυμό λόγω της μεγάλης περιβαλλοντικής της αξίας ενώ το σημαντικότερο αξιοθέατο του Σουνίου παραμένει πάντα ο Ναός του Ποσειδώνα.

Ο Ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο...

Ο αρχικός ναός ξεκίνησε να χτίζεται στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, δεν ολοκληρώθηκε όμως ποτέ εξαιτίας των Μηδικών πολέμων. Λίγο αργότερα, οι Αθηναίοι χτίζουν έναν μικρότερο ναό ώστε να καλύψουν προσωρινά τις λατρευτικές ανάγκες του πληθυσμού. Ο νεότερος Ναός, τα ερείπια του οποίου βλέπουμε εμείς σήμερα, χτίστηκε το 444 π.Χ. σε μία έκταση 5 στρεμμάτων. Είναι δωρικού ρυθμού και για τη δημιουργία του χρησιμοποιήθηκε τοπικό μάρμαρο της Αγριλέζας για το κυρίως οικοδόμημα και μάρμαρο Πάρου για τις πλάκες της ζωφόρου. Το ανατολικό αέτωμα ήταν διακοσμημένο με αγάλματα ενώ το εσωτερικό του πτερού έφερε ανάγλυφη ζωφόρο με σκηνές από την Κενταυρομαχία και τους Άθλους του Θησέα. Πρόκειται, στην ουσία, για μια αλληγορία της νίκης των Αθηναίων -και των Ελλήνων εν γένει- κατά των Περσών και της αθηναϊκής δημοκρατίας έναντι της ανατολίτικης απολυταρχίας. Ποιος αρχιτέκτονας έχτισε το Ναό, δεν μας είναι γνωστό με βεβαιότητα. Οι ειδικοί πάντως θεωρούν ότι είναι ο ίδιος που επιμελήθηκε το χτίσιμο του Ναού του Ηφαίστου (Θησείο) στην αρχαία Αγορά, του Άρεως στις Αχαρνές και της Νεμέσεως στο Ραμνούντα. Ο Ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο ήταν ένας εκ των τριών Ναών του “ιερού τριγώνου” της Αρχαιότητας (οι άλλοι δύο ήταν ο Παρθενώνας στην Ακρόπολη των Αθηνών και ο Ναός της Αθηνάς Αφαίας στην Αίγινα) που λέγεται ότι σχημάτιζαν μεταξύ τους ένα νοητό ισοσκελές τρίγωνο. Επισκεφθείτε το Ναό νωρίς το πρωί για να πιείτε καφεδάκι στην καφετέρια έξω από τον αρχαιολογικό χώρο ή αργά το απόγευμα για να απολαύσετε ένα ρομαντικό και άκρως εντυπωσιακό ηλιοβασίλεμα.

Με τα μάτια μου γεμάτα από πανέμορφες εικόνες και το μυαλό μου να ταξιδεύει στα παιδικά μου χρόνια, όταν πρωτοεπισκέφθηκα το Σούνιο παρέα με τη μητέρα μου και τον εκλιπόντα πια πατέρα μου, πήρα να κατηφορίζω προς Λαύριο. Το Λαύριο είναι μια μικρή πόλη στα νοτιοανατολικά του Νομού Αττικής και έδρα του Δήμου Λαυρεωτικής. Απέχει μόλις 7 χλμ. από το Σούνιο και περίπου 60 χλμ. από την Αθήνα, οπότε αποτελεί έναν προορισμό εύκολα προσβάσιμο στους κατοίκους της πρωτεύουσας και μια καλή πρόταση για σύντομες αποδράσεις. Διαθέτει πλούσια ιστορία, ένα σημαντικό λιμάνι και έναν ενδιαφέροντα παραδοσιακό οικισμό.

Τα μεταλλεία του Λαυρίου... 

Στοά στα μεταλλεία του Λαυρίου

Η ονομασία “Λαύρ(ε)ιο” προέρχεται από τη λέξη “λαύρα” ή “λαύρη” που θα πει πέρασμα, στοά, υπόγειος στενός διάδρομος ή πιο συγκεκριμένα μεταλλευτική στοά και φυσικά σχετίζεται με τα ξακουστά μεταλλεία του Λαυρίου. Η μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή ξεκίνησε γύρω στο 3000 π.Χ. ή λίγο νωρίτερα με τη συστηματική και εντατική εκμετάλλευση των αργυρομολυβδούχων μεταλλευμάτων. Στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., η Αθήνα κόβει ασημένια νομίσματα, τις “λαυρεωτικές γλαύκες”, χρησιμοποιώντας άργυρο από τα μεταλλεία του Λαυρίου. Κατά την εποχή του Πεισιστράτου, τα έσοδα από την εκμετάλλευση των μεταλλείων διατίθενται για δημόσια έργα ενώ με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη, τα μεταλλεία κρατικοποιούνται. Ο Θεμιστοκλής χρησιμοποιεί τα έσοδα από τα ορυχεία για την κατασκευή πλοίων και κάπως έτσι δημιουργείται το περίφημο αθηναϊκό πολεμικό ναυτικό που νίκησε τους Πέρσες στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η εκμετάλλευση των μεταλλείων αποτελούσε μία από τις κυριότερες πηγές εσόδων της πόλης-κράτους των Αθηνών και μία από τις αιτίες που έκαναν την Αθήνα να εξελιχθεί σε υπερδύναμη της τότε εποχής. Με τον άργυρο έκοβαν τα νομίσματά τους και με αυτόν χρηματοδοτούσαν και συντηρούσαν το στόλο τους. Μάλιστα, εκτός από τα μεταλλεία, λειτουργούσαν στην περιοχή του Λαυρίου και λατομεία μαρμάρου από τα οποία προήλθε το μάρμαρο για το Ναό του Ποσειδώνα και για την ανοικοδόμηση του αρχαίου Θεάτρου του Θορικού. Τα μεταλλεία εγκαταλείφθηκαν τον 2ο αιώνα π.Χ. και έμελλε να ξαναλειτουργήσουν πολλούς-πολλούς αιώνες μετά...

Οι εγκαταστάσεις των παλιών μεταλλείων έχουν μετατραπεί στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου

Το 1864, η γαλλο-ιταλικών συμφερόντων εταιρεία που ιδρύει ο Ιταλός Giambattista Serpieri επανεκκινεί τη μεταλλουργική δραστηριότητα στην περιοχή της Λαυρεωτικής έπειτα από περίπου 20 αιώνες απραγίας. Το 1873, ο Ανδρέας Συγγρός σε συνεννόηση με την ελληνική κυβέρνηση, ιδρύει την ελληνική “Εταιρεία Μεταλλουργείων Λαυρίου” και εξαγοράζει την εταιρεία του Serpieri, δίνοντας τέλος στη διαμάχη της γαλλοϊταλικής εταιρείας με το ελληνικό κράτος που έμεινε γνωστή ως το “Λαυρεωτικό Ζήτημα”. Παράλληλα, στην ίδια περιοχή δραστηριοποιείται και η "Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου". Και οι δύο ασχολούνται με την εξόρυξη μολύβδου, μαγνησίου, καδμίου, αργύρου και ψευδαργύρου. Η Γαλλική Εταιρεία Μεταλλείων Λαυρίου υπήρξε η μακροβιότερη μεταλλευτική-μεταλλουργική βιομηχανία στην Ελλάδα, μιας και συνέχισε ανελλιπώς τη λειτουργία της μέχρι το 1992. Από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του '80, η πόλη του Λαυρίου γνώρισε τεράστια άνθηση λόγω του πλήθους των βιομηχανιών της. Στα τέλη του '80 με αρχές του '90, ωστόσο, επήλθε σημαντικότατη κρίση στην οικονομία του τόπου με το οριστικό κλείσιμο των μεταλλείων, ως συνέπεια της γενικότερης αποβιομηχάνισης της χώρας, που έφερε οικονομική ύφεση και εκτόξευσε τα ποσοστά των ανέργων στα ύψη.

Το Λαύριο σήμερα... 

Άποψη της μαρίνας του Λαυρίου

Οι κάτοικοι της σημερινής πόλης απασχολούνται κυρίως σε μικρές βιομηχανίες και βιοτεχνίες ενώ απουσιάζει από την περιοχή η γεωργία και η κτηνοτροφία, λόγω της παντελούς έλλειψης μέτρων για το περιβάλλον καθ' όλα τα χρόνια λειτουργίας των μεταλλείων. Δυστυχώς, η περιβαλλοντική καταστροφή υπολογίζεται ότι είναι τεράστια για την περιοχή. Στα παράλια στοιβάζονται εκατομμύρια τόνοι επεξεργασμένου υλικού και υπάρχει συσσώρευση βαρέων μετάλλων -και ειδικά αρσενικού- στο έδαφος που υπερβαίνει κατά πολύ τα επιτρεπτά όρια και το καθιστά ακατάλληλο για οποιαδήποτε καλλιέργεια. Τέλος, η μολυβδίαση αποτελούσε συχνό φαινόμενο στα ζώα, ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, με αποτέλεσμα να είναι απαγορευτική και η κτηνοτροφία στην περιοχή.

Το νεοκλασικό κτήριο του Δημαρχείου

Παρόλα αυτά, η σύγχρονη πόλη του Λαυρίου είναι μια αρκετά όμορφη πόλη για να την επισκεφθεί κανείς. Χτίστηκε το 1865 γύρω από το λιμάνι με βάση ένα άρτιο ρυμοτομικό σχέδιο και στα ανατολικά έχει θέα στη Μακρόνησο. Διαθέτει μεγάλες πλατείες, άλση, ναούς, αναστυλωμένα βιομηχανικά κτήρια, πανέμορφα νεοκλασικά που στεγάζουν σήμερα δημόσιες υπηρεσίες και μια γραφική ψαραγορά. Χαρακτηριστικοί είναι οι φοίνικες που κοσμούν τις πλατείες και τις λεωφόρους, χαρίζοντας στην πόλη μια νότα πιο εξωτική. Ο χώρος του λιμανιού έχει αναπλαστεί και επεκταθεί ενώ έχει επίσης εκσυγχρονιστεί το οδικό δίκτυο που συνδέει το Λαύριο με την πρωτεύουσα και το Αεροδρόμιο “Ελ. Βενιζέλος”. Οι εγκαταστάσεις της παλιάς Γαλλικής Εταιρείας Μεταλλείων Λαυρίου παραχωρήθηκαν, μετά τη διακοπή λειτουργίας του εργοστασίου, στο Υπουργείο Πολιτισμού και ανακηρύχθηκαν σε διατηρητέο μνημείο. Στη συνέχεια παραχωρήθηκαν στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο και σήμερα στεγάζουν το Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Αξίζει επίσης να επισκεφθούμε το Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης και το Ορυκτολογικό Μουσείο που ιδρύθηκε το 1984. 

Για να ξαποστάσουμε από τη βόλτα μας, κάνουμε μια στάση για καφέ στο “Aqua”. Μιας και πρόκειται για παραθαλάσσια πόλη, μπορούμε κάλλιστα να συνδυάσουμε τη βόλτα μας με ουζάκι και θαλασσινά σε κάποιο από τα ουζερί. Για κάτι γρήγορο, υπάρχει το ψητοπωλείο του “Βαμβακούση” και το “Σεραφίνο”, για θαλασσινά η ψαροταβέρνα “Πέτρινο”.